<Wordt de pc Hooft?>

Tien jaar geleden schreef hij speeches voor de regering van Obama, tegenwoordig schrijft hij met behulp van artificiële intelligentie (AI) boeken en gedichten. De Amerikaanse Ross Goodwin is er een goed voorbeeld van dat het leven soms een onverwachte wending neemt. We spreken elkaar via Skype; de VPRO Gids vanuit Amsterdam, Goodwin vanuit San Diego en Californië – beide plekken zijn zojuist grotendeels op slot gegaan vanwege het coronavirus. Nadat we hierover de laatste berichten hebben uitgewisseld, wil Goodwin alvast één ding kwijt: fixatie op de angst dat kunstmatige intelligentie de mens gaat vervangen is onzinnig en onproductief.

Het zal niet de laatste keer zijn dat hij dit benadrukt en een blik op Goodwins oeuvre leert dat hij in AI überhaupt geen bedreigingen ziet, eerder creatieve kansen. Voor zijn boek 1 the Road, een eigentijdse versie van Jack Kerouacs klassieker On the Road, voorzag hij het interieur van zijn Cadillac in maart 2017 van een AI-machine, klok, gps-tracker en microfoon, en aan de buitenkant van de wagen bevestigde hij een surveillancecamera.

In dit voertuig reed hij vervolgens samen met een groep vrienden in vier dagen van New York naar New Orleans – de route die ook in On the road wordt afgelegd. De gps-tracker registreerde alle locaties, de camera filmde alles, de microfoon nam de gesprekken in de auto op en de AI-machine – verbonden met deze apparatuur en vooraf ‘neuraal getraind’ met honderden literaire klassiekers – verwerkte alle input, gooide de boel door elkaar en genereerde daaruit nieuwe teksten. Die teksten werden op een printer achter in de wagen op kassarollen uitgedraaid. De achterbank lag na vier dagen bezaaid met papier. De eerste zin: ‘It was nine seventeen in the morning, and the house was heavy.’

Kan een auto als pen fungeren? En kan kunstmatige intelligentie een boek schrijven? En hoe werkt dat dan? Data erin, kunst eruit? ‘1 the Road is echt geschreven door de reis,’ stelt Goodwin. ‘Die heeft het tempo in het boek bepaald. De camera, klok en gps-locaties hebben grote invloed gehad op het narratief.’ Dat is te merken: ‘35.415579526 N, -77.999721808 W, at 154.68504432 feet above sea level, at 0.0 miles per hour, and the first flat of the story in the country is the first in part of the world.’ Welke literatuur Goodwin precies heeft gebruikt voor de training van de AI-machine wil hij vanwege auteursrechtelijke kwesties niet prijsgeven. Wel wil hij kwijt dat het vooral ‘zwaardere Oost-Europese literatuur en sciencefiction’ is geweest. Het moest immers niet te jolig worden allemaal, dat risico hing al snel om het waanzinnige experiment heen.

De output van de machine heeft Goodwin achteraf nauwelijks geredigeerd, en dat is te merken. Maak bijvoorbeeld maar eens chocola van deze zin: ‘A ski lift business for the last time the train was already being darkened and the street was already there.’ Of van deze: ‘I somewhat when i’m on why i didn’t get hurt yeah my car is an every down i know?’ ‘Dit project was voor mij een experiment,’ verklaart Goodwin. ‘Wil je een roman in de klassieke zin maken, dan zou je achteraf wel redactie voeren over de ruwe output. Maar ik wilde mensen een nieuwe manier van schrijven voorhouden. En discussie losmaken over auteurschap. Wanneer is een literair werk origineel? Wanneer ben je auteur?

Kijk, ik heb alle data die in de machine is gestopt zelf geselecteerd. Ik heb de machine getraind en het project bedacht en ontworpen – dat is allemaal mijn invloed. Maar het boek bevat ruwe data uit de machine. Is auteurschap een illusie? Kunnen wij als individu auteur van iets zijn? Ik denk dat we af moeten van het idee dat je vanuit een vacuüm iets volledig origineels kunt creëren. Dat is eigenlijk nooit het geval geweest, ook vóór de ontwikkeling van AI niet.’

Hoe wordt een speechschrijver voor de regering-Obama een experimentele AI-auteur – en kunstenaar, creatief technoloog, hacker en gonzo-datawetenschapper, zoals hij zichzelf omschrijft? Goodwin wist vroeger niet goed welke richting hij moest kiezen. ‘Iets met taal en wiskunde,’ concreter werd het niet. Vanuit politiek engagement, het waren de George W. Bush-jaren, besloot hij te solliciteren op een stageplek als speechschrijver voor Democraat John Kerry, die op dat moment senator was.

Vervolgens promoveerde hij tijdens Obama’s presidentschap tot diens ghostwriter. Totdat het moment aanbrak dat hij voornamelijk bezig was dossiermappen met briefings voor politici aan te leggen. ‘Een weliswaar belangrijke, maar ook slechtbetaalde, stressvolle baan, en in creatief opzicht niet bevredigend genoeg,’ vond hij.

Ondertussen was Goodwin zich ook aan het verdiepen in programmeren en in natural language generation – een softwareproces dat gestructureerde gegevens omzet in natuurlijke taal – ‘een soort voorloper van AI’. Waarom wilde hij schrijven met AI? ‘Omdat ik een schrijver ben,’ lacht Goodwin. ‘Ik gebruik alleen een erg fancy typemachine.’ Taal is de basis voor elke artistieke expressie, zegt hij. ‘Elke film begint als een scenario, een verhandeling, elk verhaal begint met tekst, en teksten worden gebruikt als basis voor toneelstukken en choreografieën. Ik zoek naar nieuwe interfaces voor het geschreven woord. En ik heb een obsessie met alles wat complex is. Het idee dat ik een algoritmische zwarte doos kan trainen met als doel een nieuwe toepassing of functie vind ik waanzinnig.’

Dit alles zette Goodwin ertoe aan de politiek vaarwel te zeggen en aan de Universiteit van New York (NYU) het zogeheten Interactive Telecommunications Program te volgen, een ‘art school for engineers’. Tijdens deze opleiding creëerde hij een novel generator. Hij was benieuwd wat een computer zou creëren op basis van teksten van door hem bewonderde schrijvers die hij de machine voedde. Goodwin merkte aan de reacties hierop dat er meer interesse was in de nieuwe toepassing dan in de gegenereerde output. Goodwin: ‘Ik zag dat schrijvers behoefte hebben aan nieuwe interfaces.’ Koren op zijn molen, want het is de cocreatie met machines die hem het meest inspireert.

Goodwin maakt ook poëzie met AI. Tijdens het skypegesprek laat hij zijn AI-machine ter plekke een gedicht genereren op basis van een door hem bedachte titel en een plaatsnaam. Er komt een onsamenhangende lap tekst uit, die – dat moeten we de AI nageven – ritme heeft en interessante zinnen bevat (‘Lift up the past,--it's a brood of bitter things’). Maar is het de toekomst van proza en poëzie? ‘Ik denk dat we het schrijverschap meer moeten gaan zien als redactie en montage,’ stelt Goodwin, die dat niet als negatief beschouwt.

‘AI genereert voor mij duizenden opties qua zinnen en alinea’s. Waarom zou ik die niet tot me nemen en daar vervolgens een keuze uit maken? Een van die duizenden opties zal mij waarschijnlijk meer inspireren en helpen dan zwoegen in een vacuüm, wachtend op inspiratie. Ik ben ervan overtuigd dat kunstmatige intelligentie schrijvers op nog veel meer manieren creatief kan aanvullen. Veel is nog niet onderzocht.’ Goodwin laat zijn gedachten even de vrije loop. ‘Stel dat de functie van automatisch aanvullen op je telefoon getraind zou zijn op al jouw voorkeuren en op alles wat jij leest en hebt gelezen. Deze functie wordt dan jouw shoulder companion en gaat je op basis van al die kennis feedback en suggesties geven – dat zou toch fantastisch zijn?’

Zorgen dat AI schrijvers werkloos zal maken zijn onzin, vindt Goodwin. ‘Werk dat door computers wordt gegenereerd, moet nog steeds menselijk gemaakt worden wil het ons aanspreken. Wij zoeken tenslotte in alles om ons heen menselijkheid, we willen overal onze reflectie in zien en beschouwen de mens als het middelpunt van het universum.

Daarom duwen we technologie ook richting menselijkheid. Discussiëren over de vraag of een machine kan denken als een mens is net zoiets als je afvragen of een onderzeeboot kan zwemmen. De boot beweegt door het water, maar doet toch echt iets compleet anders dan een zwemmer. En zo moeten we technologie ook leren waarderen op basis van wat zij is en wat zij doet, niet naar iets menselijks erin zoeken.

Ik vind de apocalyptische benadering van AI problematisch. We kunnen veel beter bedenken hoe AI ons kan aanvullen. Op welke terreinen kan AI ons helpen? Dat is een constructievere benadering dan je blindstaren op het idee dat AI ons zal gaan vervangen. Zeker in een tijd waarin grotere problemen opgelost moeten worden.’