‘Niets is erger dan een boze vrouw’

Ze heeft het nadien eens uitgerekend. Van alle dagen die ze campagne voerde voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016, spendeerde ze er 25 in de haar- en make-upstoel. Iets wat niet van haar mannelijke collega’s werd verwacht, merkt Hillary Clinton droogjes op in de vierdelige documentaireserie Hillary van Nanette Burstein.

En dan waren er nog de mensen die Clintons medewerkers op campagnebijeenkomsten ongevraagd vertelden hoe de kandidate zich eigenlijk zou moeten kleden. Of hoe ze zou moeten praten. Mannen hielden haar staande om haar vriendelijk te adviseren dat ze vaker moest lachen. Of dat ze niet zo boos moest zijn. Of juist bozer. Waarom was ze niet oprechter? Eerlijker? Vriendelijker? Authentieker?

Al vanaf het eerste moment dat Clinton, als vrouw van gouverneur en later president Bill Clinton, de publieke arena betrad, had de wereld een oordeel over haar. Een oordeel dat – zo legt Hillary feilloos bloot – opvallend negatief wordt zodra Clinton iets van ambitie toont; bijvoorbeeld door in de jaren negentig een ingrijpend plan voor algemene gezondheidszorg te presenteren en – uiteraard – door tweemaal een gooi naar het presidentschap te doen. Haar populariteit stijgt daarentegen op de momenten dat ze, als senator van New York en daarna als Obama’s minister van Buitenlandse Zaken, gewoon haar werk mag doen.

Het is een tegenstrijdigheid waar Clinton (1947) al haar hele leven mee worstelt, beaamt ze in een hotel in Berlijn, op steenworp afstand van de Brandenburger Tor.

U groeide op in een tijd waarin vrouwen werden geacht hun emoties niet te tonen, zeker als ze ambitie hadden. Jaren later werd dit juist gezien als uw grootste makke?
Clinton: ‘Het is een dilemma waar vrouwen van mijn leeftijd vaak tegenaan lopen. Een vrouw die in mijn tijd wilde studeren, wist dat ze keihard moest werken, dat ze beter moest presteren dan alle mannen en dat elke afleiding van het harde werken als een zwakte gezien zou worden. Toen ik het toelatingsexamen voor de studie rechten in Harvard deed, zat ik met een paar andere meisjes in een enorme collegezaal vol mannen. “Als jij deze test doet en slaagt dan word ik naar Vietnam gestuurd en ga ik dood,” zeiden de jongens. Het was duidelijk bedoeld om ons van slag te brengen, maar we konden er simpelweg niet op reageren. Als je rechten wilde studeren moest je dat toelatingsexamen halen. Je kon het je niet permitteren om emotioneel te worden of jezelf van de wijs te laten brengen.’

Dat is een groot contrast met deze tijd waarin iedereen ‘authentiek’ moet zijn.
‘Vrouwen mogen tegenwoordig hetzelfde scala aan emoties tonen als mannen, al moet een vrouw nog altijd oppassen voor de gevolgen. Zeker in de politiek. Mannen kunnen schreeuwen, met vingers wijzen en hakkelen, dat betekent alleen maar dat ze authentiek zijn. Maar wanneer je als vrouw een podium beklimt en je stem wordt een octaaf hoger omdat je gepassioneerd bent, vindt men je schreeuwerig en boos. En niets is erger dan een boze vrouw. Vorige keer deed ik als enige vrouw mee aan de presidentsverkiezingen, dit keer waren er zes vrouwen. En hoewel ze elk een andere stijl hadden, was de kritiek die ik kreeg ook nu weer te horen.’

Die zes vrouwen zijn inmiddels niet meer in de race. Is Amerika eigenlijk wel klaar om geleid te worden door een vrouw?
‘Ik hoop het, het is er echt de hoogste tijd voor. En vergeet niet: ik had uiteindelijk meer stemmen dan vrijwel iedereen voor mij, afgezien van Barack Obama die ene keer [in 2008, red.]. Ik had meer stemmen dan mijn man, dan George Bush, dan Ronald Reagan, en ik had ook overduidelijk meer stemmen dan Donald Trump. Ik had het geweldig gevonden als de Democratische kandidaat ditmaal een vrouw was geweest. Die had dat glazen plafond eindelijk kunnen doorbreken, maar het belangrijkste is dat Trump wordt verslagen.’

Denkt u dat Amerika na vier jaar Trump nog herenigd kan worden?
‘Als we een Democratische president kiezen en het bloeden kunnen stoppen, kunnen we met het herstel beginnen. Ik maak me enorme zorgen over het land als dit niet gebeurt. Ongecontroleerde macht, maakt niet uit door welke politieke kant die wordt uitgeoefend, is altijd slecht. Het ondermijnt vrijheid, vrije media en de vrijheid van denken. Het vernietigt instituties. Ik kan alleen maar hopen dat de kandidaat die de Democratische partij straks nomineert Trump kan verslaan.’

In de serie spreekt u zich in onomwonden termen uit over Bernie Sanders…
‘Klopt, maar dat is anderhalf jaar geleden gefilmd. Ik heb daarna aangegeven dat ik de Democratische kandidaat steun, wie dit ook zal zijn. Natuurlijk heb ik een voorkeur, maar nogmaals: ik hoop vooral dat de Democratische kandidaat zal winnen.’

Hoe ervaart u de zeer tegenstrijdige verhalen die de ronde over u doen?
‘Het voelt vaak alsof ik de hoofdrol speel in een toneelstuk van Ionesco. Wat mensen allemaal beweren, is vaak absurder dan je zelf had kunnen verzinnen.’

Zoals Pizzagate? (Een extreemrechtse samenzweringstheorie die stelt dat hooggeplaatste Democraten, onder wie de Clintons, een netwerk leiden rond kindermisbruik en mensenhandel vanuit een pizzeria in Washington.)
‘Absoluut. Ik vind al die theorieën krankzinnig, maar tegelijkertijd vormen ze volop reden tot zorg. Neem de man die onlangs hier in Duitsland negen mensen doodschoot [in twee shishalounges in Hanau, red.]. Uit zijn manifest bleek dat hij de verhalen over Pizzagate geloofde. De rol van sociale media in het verspreiden van deze vreselijke samenzweringstheorieën en rare controverses is onthutsend. Ik kom er vaak in voor, maar iedereen die zijn of haar hoofd boven het maaiveld uitsteekt en zich sterk maakt voor datgene waarin hij of zij gelooft, krijgt hiermee te maken.’

U heeft het over sociale media, maar het zwartmaken van u begon toch al ver voor het socialemediatijdperk?
‘Het begon toen mijn man president wilde worden. Ik leidde daarvoor een redelijk normaal leven. Bill deed een gooi naar presidentschap in een tijd dat de Republikeinen dachten dat ze het Witte Huis nooit meer zouden verlaten. Nixon had twee keer gewonnen, daarna kwam Ford, toen Carter, een Democraat, maar die werd na één termijn opgevolgd door Reagan en toen kwam de eerste Bush. De Republikeinen waren in shock dat Bill won. Het zorgde voor een intense oppositie tegen zijn regering. En omdat ik uitgesproken ideeën had en aan een plan werkte om de gezondheidszorg te hervormen, werd ik ook een doelwit. Toen het demoniseren van mijn plan niet lukte, demoniseerden ze mij. Er werd een pop van mij verbrand en mensen bedreigden me. Als ik het land in ging, riepen types als Rush Limbaugh [conservatieve radiopresentator en commentator, red.] luisteraars op om tegen me te demonstreren.

Toen ik Buitenlandse Zaken verliet om weer een gooi naar het presidentschap te doen, was ik populairder dan ik ooit was geweest. Ik had een goedkeuringspercentage van 69. In de serie vertelt een Republikein: “Weet je nog hoe populair ze was? En kijk wat we met haar hebben gedaan.” Ze verzonnen e-mailschandalen en het schandaal rond Benghazi. En al had dat effect, ik won nog steeds. Tot de inmenging van Rusland, WikiLeaks en FBI-directeur James Comey. Ik wil er ook op wijzen dat Vladimir Poetin heel goed begreep waar ik voor stond en waar ik tegenin zou gaan. Hij heeft bijgedragen aan mijn verlies en op dit moment bemoeit hij zich opnieuw met onze verkiezingen. Trump als president is zijn natte droom, iemand die naar zijn pijpen danst. Daar helpt hij graag een handje bij. Waarom zo veel mensen hebben geprobeerd mij onderuit te halen? Omdat ik een bedreiging vormde voor hun macht. Macht wordt niet opgegeven zonder strijd en ik ben altijd bereid geweest om te vechten.’

Waar ligt u ’s nachts wakker van?
‘Ik maak me over heel veel dingen zorgen, in willekeurige volgorde: over klimaatverandering en de gevolgen die dit voor ons allemaal zal hebben, ik maak me zorgen over de toegenomen nucleaire dreiging, zeker sinds Trump zich heeft teruggetrokken uit de Iran-deal. Ik maak me zorgen over de verspreiding van ziekten, zonder dat er adequate plannen zijn om dit tegen te gaan, zoals we nu zien met het coronavirus. En ik maak me zorgen over de democratie en de houdbaarheid ervan. Mensen zijn teleurgesteld, ontmoedigd, ze zijn verveeld, ze geloven in complottheorieën. En als het Europa en de Verenigde Staten niet lukt om de democratie levensvatbaar te houden, zie ik niet hoe dit op andere plekken in de wereld moet lukken. De opkomst van autoritaire leiders die lak hebben aan mensenrechten en alleen geïnteresseerd zijn in macht is een slechte voorbode.’

Welke gedachten helpen als u de slaap niet kunt vatten?
‘Dan denk ik aan mijn kleinkinderen.’