Onze man in Beiroet

Een correspondent, tegenwoordig steeds vaker een freelancer die zich van diverse media moet kunnen bedienen, heeft een standplaats vanwaaruit hij aan zijn opdrachtgever, eventueel ook ongevraagd, bericht over de regio waarin hij zijn nieuws gaart. Werkt hij voor een krant, dan wisselt hij meestal om de zoveel jaar van standplaats, waarbij het correspondentschap in de VS of een andere grote mogendheid, in combinatie met optredens op televisie, voor sommigen als het hoogst bereikbare geldt.

Zo niet voor Robert Fisk. Deze 73-jarige Brit woont al 43 jaar in standplaats Beiroet. Hij is sinds 1989 voor onlinekrant The Independent zowel Midden-Oostencorrespondent als columnist, een ongebruikelijke combinatie. Fisk huldigt de opvatting dat een correspondent zich op locatie een beeld moet zien te vormen van de situatie en zich niet zomaar mag verlaten op berichten op internet of sociale media. Zeker niet tijdens oorlogen, waarin de waarheid altijd het eerste slachtoffer is.

Dat dat geen sinecure is in een regio waar vaak ingewikkelde conflicten tussen diverse partijen zich al decennialang aan elkaar rijgen, moge blijken uit de documentaire This Is Not a Movie (2019), waarin een beeld wordt geschetst van Fisks journalistieke wapenfeiten sinds 1972, zijn werkwijze als oorlogscorrespondent en van zijn opvattingen over het metier.

Overigens heet de film zo omdat de twaalfjarige Fisk zich na het zien van Hitchcocks The Foreign Correspondent (1940) voornam zo'n nieuwsjager te worden, maar later uiteraard moest vaststellen dat het in de film geschetste romantische beeld van correspondent niet overeenkwam met de werkelijkheid.

Ook al zien we in de openingsbeelden een onverschrokken Fisk met zijn chauffeur door een onder beschieting liggende wijk van de totaal verwoeste en verlaten Syrische stad Homs racen, zijn werk bestaat toch voornamelijk uit het inschatten van gevaar, het garanderen van de benodigde veiligheid en het tijdig beschikken over de juiste contacten en over deugdelijke informatie.

Evengoed is hij een paar keer aan de dood ontsnapt, zoals toen hij werd aangevallen en bekogeld door Afghanen op de vlucht voor Amerikaanse bombardementen. Waarna de gewonde Fisk verklaarde zijn belagers weinig kwalijk te kunnen nemen, gezien de geschiedenis van de bemoeienis van de Amerikanen, van wapenleveranties tot bombarderen, met Afghanistan.

Fisk heeft voor diverse kranten gewerkt. Ruzie met de hoofdredacteur van de Sunday Express leidde tot vertrek naar The Times. Vanaf 1972 deed hij vanuit Belfast verslag van The Troubles, het eufemisme voor de burgeroorlog in Noord-Ierland, waarbij hij voor pro-IRA werd uitgemaakt omdat hij ook Britse wandaden rapporteerde. Fisk 'deed' vervolgens de Anjerrevolutie in Portugal en werd in 1976 Midden-Oostencorrespondent in Beiroet.

Nadat Rupert Murdoch The Times had overgenomen (met de loze belofte zich niet met de inhoud te bemoeien) en Fisks berichtgeving over een Iraans passagiersvliegtuig dat was neergehaald door een Amerikaanse kruiser in sterk gewijzigde vorm in de krant verscheen, stapte hij in 1989 over naar The Independent, waarvoor hij tot op heden werkt.

Bij alle oorlogen, conflicten en omwentelingen in de regio was Fisk present: de Libanese Burgeroorlog, die hij gedurende vijftien jaar in Beiroet meemaakte, de Iraanse Revolutie, het bloedbad in Sabra en Sjatila en dat in Hama, de Afghaanse Oorlog (1979-'89), die tussen Iran en Irak, de Golfoorlog, de Algerijnse Burgeroorlog, het eindeloze Arabisch-Israëlische conflict, nog eens de Afghaanse Oorlog (vanaf 2001), de Irakoorlog (2003-'11), de Arabische Lente, de Syrische Burgeroorlog, en bovendien de oorlogen in Kosovo en Bosnië – je vraagt je af hoe iemand het een halve eeuw volhoudt om al die gewelddadige conflicten op te zoeken en de feiten, oorzaken en uiteenlopende belangen te willen achterhalen.

Natuurlijk zegt Fisk in de documentaire dat het zaak is om emotioneel afstand te bewaren, anders kun je niet werken, maar ook dat oorlog niet in de eerste plaats over winnen of verliezen gaat, maar over dood en doden. 'It represents the total failure of the human spirit.'

Vanuit die weerzin gaat zijn aandacht vooral uit naar de vele slachtoffers, veelal onschuldige burgers die in de oorlogsjournalistiek buiten beschouwing blijven, en naar de verantwoordelijken die vrijuit gaan omdat het 'nu eenmaal' oorlog is. Over waarom het in Noord-Ierland, Joegoslavië en het Midden-Oosten tot langdurig bloedvergieten kwam, is Fisk stellig: omdat er destijds verkeerde grenzen zijn getrokken.

Fisk is goed voor zes boeken, waarvan het vuistdikke De grote beschavingsoorlog: De verovering van het Midden-Oosten het bekendst is, en hij ontving talloze journalistieke prijzen, waaronder alleen al zeven keer die van Foreign Reporter of the Year. Volgens The New York Times is hij 'waarschijnlijk de beroemdste Britse buitenlandcorrespondent'. Dankzij zijn kennis, ervaring en vasthoudendheid weet Fisk geregeld dieper te graven dan anderen. Hij vindt ook dat een journalist controversieel moet durven zijn.

Fisk is een van de weinige journalisten die bij Osama bin Laden belet kregen. Bij de derde en laatste ontmoeting, in 1997 zei de oprichter van Al-Qaida dat hij hoopte met Gods hulp 'Amerika te veranderen in een schaduw van zichzelf'. Na de aanslagen van 11 september 2001 moest Fisk aan deze woorden terugdenken. Waarom de Verenigde Staten zich in het Midden-Oosten zo gehaat hebben gemaakt, is volgens hem een vraag die te weinig wordt gesteld.

In This Is Not a Movie trekt een grijzende, pensioengerechtigde Fisk er ook als zeventigplusser op uit, in ruitjesoverhemd met korte mouwen en een notitieboekje in de aanslag, om getuigen uit te horen, strijdende partijen te lokaliseren of het strijdverloop te bepalen. Hij zoekt het nog altijd liever zelf uit.