In the Rearview laat de menselijke prijs van de oorlog in Oekraïne zien

Beauty heet ze, de koe van de familie die achterin het personenbusje van documentairemaker Maciek Hamela zit. Zodra de naam van het dier valt lichten hun gezichten op en vervagen de diepe lijnen van vermoeidheid en bezorgdheid even. Aangespoord door Hamela, sommen ze op wat Beauty allemaal eet. Het is een lange lijst. ‘Ze eet zelfs reuzel,’ roept een van de kinderen vanaf de achterbank. Een feitje dat oma trots bevestigt: ‘Ze eet reuzel, dus ze moet wel een echte Oekraïense koe zijn.’

Vrijwel direct daarna verdwijnt haar glimlach en vullen tranen haar ogen. Haar man maant haar mopperend om toch op te houden over die koe, anders gaat ze wéér huilen.

De zevenkoppige familie moet vluchten voor het geweld van de oprukkende Russen. En Beauty hebben ze, net als al hun andere bezittingen, achter moeten laten.

Voor In the Rearview filmde documentairemaker Hamela tientallen Oekraïners die hij aan het begin van de Russische invasie van Oekraïne in 2022, als vrijwillig evacuatiechauffeur, naar veiligere plekken reed. Hij bundelde hun korte, persoonlijke verhalen tot een film die ingetogen maar uiterst doeltreffend laat zien wat de menselijke prijs van oorlog is.

Er staan meer documentaires op het IDFA-programma over de voortwoedende oorlog, maar ze zijn allemaal opvallend verschillend van opzet. A Picture to Remember, de openingsfilm van het IDFA, is bijvoorbeeld een persoonlijk essay van regisseur Olga Chernyk over haar familie die in korte tijd tweemaal moest vluchten voor de oorlog. Dreams of Putin maakt animaties van de dromen die verschillende Russen na de inval hadden over hun president en deelden op sociale media. En het veelgeprezen 20 Days in Mariupol is een indringend verslag dat AP-journalist Mstyslav Chernov maakte in Marioepol toen de havenstad in 2022 meedogenloos werd gebombardeerd en beschoten door de Russen.

Zelfs de vrouw die even voor een kleine komische noot zorgt wanneer ze Hamela maant zo snel mogelijk te stoppen omdat haar kat in z’n kooitje begint rond te draaien – iets dat betekent dat het dier moet poepen – houdt zodra de rit hervat is een hartverscheurend relaas over het lot van haar ouders. Terwijl de vrouw die voorin zit verschrikt haar hand voor de mond slaat om wat er op de achterbank wordt verteld, sluit de vrouw met de kat haar verhaal af met de woorden ‘lang verhaal kort, ik heb geen afscheid van haar mogen nemen’.

Ondertussen rijdt Hamela langs compleet verwoeste dorpen, uitgebrande auto’s en zwaarbewapende grensposten. Dat de chauffeur zijn busje regelmatig moet keren omdat hij ziet dat er landmijnen op de weg liggen, of wanneer wegen en bruggen volledig zijn opgeblazen – in een huiveringwekkende scène komt de bus enkele meters voor het gapende gat dat in een brug is geslagen tot stilstand – maakt het geheel nog indrukwekkender.

Al zijn het vooral de kinderen die je niet meer vergeet. Het jongetje dat lange tijd zwijgt als hij zich realiseert dat zijn oma is achtergebleven op een plek waar iedere moment een bom kan vallen (‘Ik hou van oma,’ zegt hij uiteindelijk, terwijl hij met grote ogen naar de donkere weg tuurt) en het meisje dat alleen maar lief glimlacht als Hamela haar iets vraagt. ‘Ze praat niet meer sinds de inslag,’ vertelt haar vader. Hij knuffelt en kust zijn dochter vrijwel de hele weg, terwijl Hamela hen naar een plek rijdt waar geen bommen vallen.