Ongemakkelijke botsinkjes tussen Thatcher en de koningin in het vierde seizoen van The Crown

‘Your Majesty,’ zegt Margaret Thatcher (Gillian Anderson) in het nieuwe seizoen van The Crown met een diepe, rokerige stem. Haar Conservatieve Partij heeft net de verkiezingen gewonnen en ze maakt haar eerste buiging voor koningin Elizabeth II. Die is zo diep dat haar rechterknie slechts centimeters boven de grond blijft zweven. De vorstin (Olivia Colman) kijkt op haar neer en moet een lachje onderdrukken.

De curtsey van de allereerste vrouwelijke premier van Groot-Brittannië is een scène uit seizoen 4 van The Crown – dat zich afspeelt in de jaren tachtig en waarin ook een piepjonge prinses Diana wordt geïntroduceerd – waarvan we zeker weten dat die strookt met de werkelijkheid. ‘Volgens de etiquette was de diepe buiging van mevrouw Thatcher correct,’ zegt Dean Palmer, auteur van het boek The Queen and Mrs Thatcher: An Inconvenient Relationship, ‘maar het zag er bespottelijk uit.’ Zo bespottelijk dat de media er gniffelend over berichtten en Elizabeth er privé naar verluidt grapjes over maakte. ‘Thatcher heeft het desondanks tot het einde toe volgehouden.’

Wat er verder gebeurde tijdens die eerste audiëntie is volgens Palmer puur giswerk, en datzelfde geldt voor de wekelijkse gesprekken die de twee vrouwen voerden tot 1990 – het jaar dat Thatcher werd weggestuurd door het parlement. ‘Er was niemand anders bij aanwezig en ze hebben er nimmer iets over losgelaten.’ Wat niet betekent dat alle ongemakkelijke botsinkjes, frustraties en onenigheden tussen de twee machtigste Britse vrouwen van dat moment aan de fantasie van scenarist Peter Morgan zijn ontsproten.

‘We weten dat de relatie tussen Margaret Thatcher en de Queen niet heel warm was,’ zegt Richard Toye, hoogleraar moderne geschiedenis aan de University of Exeter. ‘Thatcher was de achtste premier onder Elizabeth. Ze was iemand die wilde breken met de naoorlogse consensus in het land, die de politiek naar rechts duwde en er zeer rigide standpunten op nahield. Ze was daarin waarschijnlijk veel harder dan haar voorgangers.’

Elizabeth – die bekendstaat om haar terughoudendheid ten aanzien van grote sociale veranderingen – was het niet altijd eens met de wijze waarop Thatcher het Verenigd Koninkrijk bestuurde. Of ze haar bedenkingen ook met de premier deelde tijdens hun wekelijkse gesprekken weten we niet. Toye: ‘Tijdens een audiëntie kan de koningin zeggen wat ze wil; ze kan waarschuwen, adviseren. De premier is alleen op geen enkele manier verplicht om daar iets mee te doen, terwijl de koningin op haar beurt wel gehouden is aan wat de premier zegt.’

Er was één moment tijdens Thatchers regime waarop Elizabeth mogelijk heeft geprobeerd haar invloed te vergroten. In 1986 lekte de perschef van het hof, Michael Shea, naar The Sunday Times dat de koningin ‘ontzet’ was over het sociale beleid van Thatcher en over haar negatieve houding ten opzichte van de Commonwealth. Dat Thatcher weigerde sancties in te voeren tegen het Zuid-Afrikaanse apartheidssysteem viel de vorstin zwaar. ‘Het koningshuis dacht waarschijnlijk dat het een stukje op pagina zeven zou worden,’ zegt Palmer. ‘Maar het kwam op pagina één, twee, drie en vier.’ De perschef nam uiteindelijk de schuld op zich, maar het is onwaarschijnlijk dat hij zonder enige toestemming van de koningin sprak.

De tabloids pakten wekenlang uit met dit onderwerp, maar elk ander vermoeden van frictie tussen de twee vrouwen werd ook steevast opgeblazen door de media. ‘“Opnieuw ruzie tussen Thatcher en het koningshuis,” kopten de kranten zodra er ook maar een beetje spanning was,’ zegt Toye. Iets wat de Britse media net iets vaker deden bij Thatcher dan bij haar mannelijke voorgangers, meent de hoogleraar. ‘Omdat zij de eerste vrouwelijke premier was, werd er stevig ingezet op de rivaliteit tussen de twee vrouwen.’

Hoewel ze een machtspositie bekleedden en van dezelfde generatie waren – Thatcher was een halfjaar ouder dan Eizabeth – hadden de twee bar weinig met elkaar gemeen. Op twee dingen na: ze wantrouwden carrièrevrouwen – Palmer: ‘Ze zagen zichzelf als uitzondering op die regel’ – en sprongen beiden altijd in de bres voor hun lievelingszoons, Elizabeths Andrew en Thatchers Mark, als een van hen het weer eens had verbruid bij het Britse volk.

Maar de verschillen waren aanmerkelijk groter, iets wat al bleek tijdens Thatchers eerste bezoek aan Balmoral Castle, Elizabeths buitenverblijf in Schotland, waar Britse premiers jaarlijks een vakantie doorbrengen. ‘Mevrouw Thatcher haatte het daar,’ zegt Palmer. En dat terwijl Balmoral het favoriete buitenverblijf is van de Britse vorstin: ze banjert er graag rond in alledaagse kleding, met bemodderde regenlaarzen, en de koninklijke familie jaagt er enthousiast op groot wild.

‘Mevrouw Thatcher kwam uiteraard aan in een jas van zacht kamelenhaar en had geen wellingtons bij zich,’ lacht Palmer. ‘Ze deed niet aan vakantie. Een concept als “actieve ontspanning” was haar volledig vreemd.’ Geen enkele premier schijnt zo snel weer naar huis gegaan te zijn als Thatcher, samen met haar man.

Palmer denkt dit het het grootste verschil was tussen de twee vrouwen. Groter dan hun contrasterende achtergrond – Thatcher was een winkeliersdochter – of hun uiteenlopende politieke voorkeuren. ‘De een was een buitenmens, de ander een stadsmens.’ 

Volgens Palmer was Elizabeth daarom ergens opgelucht toen ze na elf jaar Thatcher haar opvolger John Major mocht ontvangen in de audience room. ‘Ze was geschokt over de manier waarop Thatcher eruit was gewerkt,’ zegt hij, ‘maar Major was het soort premier waarmee ze beter overweg kon. Thatcher was van de hervormingen, veel te vermoeiend.’