zondagetalage

Als Frederick Douglass als zevenjarig jongetje wordt weggezonden om bij de familie Auld te dienen, wordt hij in eerste instantie redelijk goed behandeld door zijn nieuwe slavenhouders. De vrouw des huizes begint Douglass zelfs te leren lezen en schrijven. Maar net als het alfabet er goed inzit, ontdekt meester Auld wat er gaande is. Hij verbiedt zijn vrouw onmiddellijk om Douglass meer te leren. Niet alleen is het wettelijk verboden om een slaaf te leren lezen en schrijven, je maakt hem daarmee ook ‘onhandelbaar en waardeloos voor zijn meester’, zo fulmineert de man.

Douglass noemde die tirade later de eerste antislavernijspeech die hij ooit had gehoord. Hij beschrijft het moment in zijn Levensverhaal in opmerkelijk positieve termen: ‘Ik zag in dat de zwarte man door de macht van de witte man tot slaaf was gemaakt. Het was een grote ontdekking en ik prees mij er gelukkig mee. Vanaf dat moment wist ik welke weg ik moest afleggen van slavernij naar vrijheid.’ Kennis is macht, zo ontdekt Douglass die dag, en de jaren erna zet hij alles op alles om tóch te leren lezen en schrijven.

Mede dankzij die kennis is Douglass in staat om rond zijn twintigste aan de slavernij te ontsnappen. Ook weet hij een paar jaar later, in 1845, zijn levensverhaal op papier te stellen. Abolitionisten publiceerden rond die tijd tal van getuigenverslagen van mensen die uit slavernij waren ontsnapt, zogenoemde slave narratives. Maar Douglass was de eerste persoon die zijn slave narrative zelf schreef. Niet alleen vormde de autobiografie een sterk bewijs tegen het idee dat de zwarte mens van nature minder intelligent zou zijn – indertijd een belangrijk argument vóór de slavernij – maar het gaf Douglass ook de macht om zelf de regie te houden over zijn boek.

Zo kon Douglass ook onderwerpen aansnijden die een witte abolitionist misschien liever onvermeld had gelaten. Dat hij geweld geoorloofd achtte in verzet tegen slavernij, bijvoorbeeld.  Of dat hij gelovige slavenhouders ‘altijd de gemeensten en de laagsten’ had gevonden. Het maakte het boek van Douglass uiteindelijk des te overtuigender en authentieker als getuigenis van de gruwelijkheden van het slavernijsysteem.

Journalist Dominique van Varsseveld is te gast om over Frederick Douglass te praten. Zij is redacteur bij OVT en schrijft voor onder andere NRC over het slavernijverleden en de doorwerking daarvan in het heden.