zondagetalage

‘Srebrenica’ wordt onmiddellijk geassocieerd met de val de Bosnische moslimenclave, de genocide door Bosnische Serviërs op achtduizend moslimmannen en -jongens en met de betrokkenheid van Nederlandse Dutchbat-militairen die als ‘peacekeeping forces’ die uit naam van de Verenigde Naties geacht werden de vrede te helpen bewaren. Het werd een blijvend trauma in het collectieve geheugen. Daardoor is eerdere Nederlandse bemoeienis met de burgeroorlog in ex-Joegoslavië in het vergeetboek geraakt, namelijk de inzet tussen 1991 en 1995 van vierhonderd ongewapende officieren als waarnemers. Hun deels traumatische ervaringen zijn vergelijkbaar met die van Dutchbatters, maar bleven onopgemerkt en erkenning bleef lang uit.

De Nederlandse waarnemers of monitors maakten deel uit van multinationale teams die tussen de lokale bevolking woonden en werkten. Ze fungeerden als ogen en oren van commandanten, diplomaten en de vn, bemiddelden bij conflicten, onderzochten geweldsincidenten en waren humanitaire hulpverleners – een veelzijdig takenpakket. Toch moesten ze neutraal zien te blijven en afstand houden. Ze liepen grote risico’s: bedreigingen, berovingen, kapingen, beschietingen en aantal werd zelfs gegijzeld. Hun ervaringen en de rol van de Nederlandse regering en de vn zijn  nu door archiefonderzoek en interviews met oudgedienden onderzocht door militair historicus en majoor bij de luchtmacht Dion Langstra, die vorig promoveerde op Informatiemakelaar en schietschijf – de titel laat weinig aan duidelijkheid te wensen over. 

In 1994 ging de vn-vredesmacht in de burgeroorlog geweld gebruiken om vrede af te dwingen. In reactie daarop werden vn-personeel en waarnemers, onder wie Nederlandse, gegijzeld door Bosnische Serviërs en gebruikt als menselijk schild tegen luchtaanvallen door hen vast te ketenen aan militaire objecten. In Nederland was men zich echter niet erg bewust of niet op de hoogte van de omstandigheden en het gevaar dat de waarnemers liepen. Uit Kamervragen bleek dat minister van Defensie Ter Beek niet wist dat de waarnemers ongewapend waren. Een kolonel noemde de gijzelingen ‘pesterijen’, een generaal liet zich ontvallen dat gijzeling ‘wel eens goed zou kunnen zijn voor de persoonsvorming’. Een Nederlandse waarnemer reed nietsvermoedend een gebied binnen dat door de Navo werd gebombardeerd omdat hij als enige niet op de hoogte was gebracht, terwijl andere landen hun waarnemers al hadden teruggetrokken. Er waren met de dood bedreigde waarnemers die hun afscheidsbrief al hadden geschreven. Kortom, regering en Defensie hebben steken laten vallen, zo werd erkend tijdens de promotie van Langstra, waarbij zijn boek aan honderd aanwezige oud-waarnemers werd uitgereikt.