Boekentips

Gebruik je eigen ellende als een literaire waterkrachtcentrale, adviseerde haar mentor (en minnaar) Saul Bellow zijn protegee ooit, ‘om licht te generen en stroom op te wekken voor elektrische stoelen’. Het recent herontdekte supertalent Bette Howland (1937-2017) deed eigenlijk precies dat in Paviljoen 3 (Koppernik), haar memoir uit 1974 over de tijd die ze na een zelfmoordpoging doorbracht op een psychiatrische ziekenhuisafdeling in Chicago. Een vlijmscherp portret van haar tijdelijke omgeving werd het, vol maar half interesse veinzende psychiaters, therapie-voor-de-bühne en patiënten als Trudy, die ergens aan haar infuusstandaard vastgebonden door de gangen dwaalt ‘met losse, fladderende zwachtels en pyjamalinten – als een gewonde praalwagen’. Een wachtkamer voor wanhopige zielen gevat in droogkomisch registrerend proza, even stralend als dodelijk.

DIRK-JAN ARENSMAN

Hij werd niet de zoveelste bakker in de familie, maar verliet het Pruisische stadje Züllichau (nu in Polen) voor de wijde wereld, kennis en avontuur. Ernst August Kaerger (1879-1955) werd marinier, chirurg, oorlogsheld en bleef zo lang mogelijk vrijgezel. Was betrokken bij de genocide op de Herero in Namibië, zat in een Duitse kolonie in China en opereerde in WO I achter het front in Vlaanderen. Hield de nazi’s op afstand, redde zijn zoons van het Oostfront, en werd met veel personeel oud op zijn landgoed bij Kiel. Achterkleinkind Elco Lenstra noemt hem in zijn uitgebreide levensbeschrijving annex familiekroniek Wij willen hier geen avonturiers (Thomas Rap) een social climber. Maar wel Duits-nationaal integer, opmerkelijk veelzijdig en vastberaden.

MAARTEN VAN BRACHT

‘We willen dat de vreemdeling een van ons is, iemand die we kunnen begrijpen’, schrijft Tash Aw in zijn wonderschone familiekroniek Vreemdelingen op een kade (Bezige Bij). Zijn beide grootvaders stapten honderd jaar geleden in Zuid-China op de boot naar Maleisië, op zoek naar een beter leven. Hun kleinzoon studeerde in Engeland en werd een kosmopolitische schrijver die mijlenver verwijderd raakte van zijn wortels en in Zuidoost-Azië ‘elke gewenste identiteit kan aannemen’. Haarfijn ontleedt Aw de tragiek van de immigrant, die door zijn vaderland te verlaten en opnieuw te beginnen het leven van zijn kleinkinderen nooit zal begrijpen. Narigheid, heimwee en verlangen spreken vanzelf. ‘Alsof we er niet op mogen rekenen dat daar ooit iets aan verandert.’

KATJA DE BRUIN