CNN kiest partij

Het is een week na de bestorming van het Capitool en we zijn terug op de plek des onheils. Het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden stemt er nu voor een tweede impeachment van Donald Trump, die de rellen van 6 januari zou hebben geëntameerd. CNN doet verslag, met anchors Anderson Cooper en Jake Tapper – veel Nederlanders stemmen af op dit medium bij belangrijke gebeurtenissen in Amerika. Politieke analisten en commentatoren schuiven via split screens bij de anchors aan. ‘Deze stemming gaat over het redden van de Amerikaanse democratie,’ zegt Analist Gloria Borger, waarmee de toon gezet is. Anderson Cooper toont zich verontwaardigd over de Republikeinen die niet voor impeachment stemmen.

Dan: spannende muziek, flitsende headlines – Jake Tapper, belangrijkste CNN-anchor in Washington, gaat los op het Republikeinse Congreslid Marjorie Taylor Greene, die de complottheorieën van QAnon aanhangt. ‘Ik weet niet of er zoiets bestaat als een politiek exorcist, maar de Republikeinen moeten deze demon uitdrijven.’ Een paar minuten later moet Congreslid Brian Mast het bij Tapper ontgelden. ‘Mast heeft beide benen verloren bij het vechten voor democratie in het buitenland, maar ik vraag me af hoe het zit met zijn toewijding aan de Amerikaanse democratie.’ Meningen en stemmingmakerij – geen nieuws.

CNN debuteert nog zonder concurrenten op 1 juni 1980 met het concept ‘24 uur per dag nieuwstelevisie’. De zender wordt groot dankzij de focus op pure nieuwsverslaggeving van revoluties die zich in de wereld voltrekken. De internationale doorbraak volgt met het verslag van de Eerste Golfoorlog. CNN beschikt op dat moment als enige over de benodigde technische middelen en is in staat rechtstreeks verslag te doen van de eerste bombardementen op 16 januari 1991. Breaking news! Een miljard kijkers zit voor CNN; naar verluidt zelfs George Bush sr., die zo op het scherm zijn eigen bombardement aanschouwt. De zender wordt met al die live uitgezonden oorlogs- en revolutiebeelden zelfs een politieke speler en drijvende kracht achter militaire interventies: het CNN-effect.

In de begintijd van CNN woont Amerika-watcher Frans Verhagen in Washington. Als freelancecorrespondent werkt hij voor Vara-radio, Intermediair, het Financieele Dagblad, de Volkskrant en het Belgische Knack Magazine. Verhagen heeft er in zijn leven heel wat uurtjes CNN op zitten. Afgelopen maand keek hij zijn ogen uit, het begon met de verslaggeving van de bestorming van het Capitool. Verhagen: ‘Niemand hield ook maar een seconde zijn mond en iedere deskundige bevestigde emotioneel zijn eigen standpunt: dit past niet bij Amerika, dit is uniek in de geschiedenis, dit is vreselijk wat er gebeurt! Het was hysterisch en het CNN-effect van die avond was dat ik na een uur dacht: wegwezen. Ik ben naar de BBC geswitcht, daar was men een stuk terughoudender in de verslaggeving.’

Mediacriticus Madeleijn van den Nieuwenhuizen, promovendus aan de City University New York met een master in politieke geschiedenis aan Columbia University, schrok tijdens de verkiezingsavond in november al van wat ze op CNN zag. ‘CNN zag eruit als een gokkast in een casino,’ herinnert ze zich. ‘In elk hoekje van het scherm was iets aan het pingen en oplichten en ondertussen kwamen teksten voorbij en klonk er onophoudelijk dreigende muziek. Het was heel sensationeel, compleet in strijd met wat CNN claimt te doen: op een gedegen manier het nieuws brengen.’ Wat is er gebeurd met de zender die ooit sec het internationale nieuws versloeg – zonder meningen, emoties of een hysterische cocktail van spannende muziek en visuele prikkels?

Volgens Amerika-correspondent Erik Mouthaan (RTL Nieuws) is een van de redenen waarom CNN van koers is veranderd een economische. ‘Toen ik hier in 2006 in de VS begon had CNN nog verslaggevers die reportages maakten en verhalen monteerden. Tegenwoordig zie je vooral pratende hoofden met een lekker pittige mening. Het zijn mensen die al onder contract staan en je hoeft niemand ergens naartoe te vliegen. Je nodigt twee mensen uit die tegenover elkaar staan, een links en een rechts iemand, het conflictmodel: goedkope, goed scorende tv.’

De hoogtijdagen van CNN liggen al een tijdje achter ons, vanaf begin jaren nul worstelt de zender al met kijkcijfers en het marktaandeel. Er waren concurrenten en het rechtse Fox News was CNN voorbijgestreefd. In 2010 zakte CNN zelfs naar de derde plaats, toen ook het uitgesproken linkse MSNBC de zender qua kijkcijfers passeerde. Opiniërende en opruiende nieuwstelevisie bleken in het nieuwe tijdsgewricht beter te scoren dan feitelijke nieuwsverslaggeving.

Toen Trump bij zijn campagne in 2015 de gevestigde media aanmerkte als ‘enemy of the people’ en daarbij vooral CNN eruit lichtte, kwam dit de noodlijdende zender best goed uit, zag hoogleraar mediastudies Mark Deuze, verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. In het verleden doceerde hij onder meer aan Indiana University en deed hij onderzoek voor de University of Southern California. ‘Wat Trump deed was niets nieuws, het is een Republikeinse campagnestrategie waar men al tijdens de Reagan-jaren mee is begonnen: working the refs. Een sportmetafoor: als je maar lang genoeg zanikt over de scheidsrechter dan geeft die je uiteindelijk een penalty cadeau. Ten aanzien van media geldt: als je maar lang genoeg afgeeft op journalisten en beweert dat ze niet objectief zijn, geven ze je op den duur meer credit om maar niet als vooringenomen te worden aangemerkt. Je ziet dit fenomeen overal in de Amerikaanse journalistiek opduiken. Trumps aanval op CNN gaf de zender weer bestaansrecht: ze deden er weer toe, ze hadden iets om voor te knokken. CNN zette alle ballen op Trump en koos zowel cultureel als economisch partij omdat er winst te behalen viel.’

Amerika polariseerde dat het een aard had onder Trump, ook op het televisiescherm. ‘Er is geen politiek midden meer in Amerika,’ constateert Erik Mouthaan, ‘en de anchors van CNN zijn in dit klimaat volledig anti-Trump geworden. Commercieel werkt het: sinds Jake Tapper meningen geeft, is zijn programma de best bekeken nieuwsshow. Gepolariseerde televisie werkt in een gepolariseerd klimaat.’ Recente cijfers onderstrepen dit: CNN was afgelopen januari de nummer 1-nieuwszender in Amerika en liet Fox News en MSNBC achter zich bij de stemming van het Huis en de inauguratie van Biden op televisie.