Rechterhanden gezocht

Een erfenis, een huis in Portugal, en daar moet nogal wat aan gebeuren. Ramen hangen scheef in de sponningen, de toilet lekt, de keuken is ingestort. Maar een vakman blijkt lastig te krijgen. Geen tijd, klinkt het. Beloftes om langs te komen, blijven beloftes. Tekort aan technisch personeel, te veel meesters in de rechten, is het verhaal.

In Nederland is het niet anders, en dat wringt. Zoals in de VPRO Tegenlicht-uitzending ‘De nieuwe elite’ een leraar haar (techniek)leerlingen voorhoudt: ‘Hoe vaak heeft een advocaat een loodgieter nodig? En hoe vaak een loodgieter een advocaat?’

118.400 openstaande vacatures in de techniek en ICT kende Nederland in het tweede kwartaal van dit jaar volgens het CBS. Elektriciens, loodgieters, dakdekkers, timmermannen, monteurs: ze zijn niet te vinden. Een urgent probleem, want er is een gigantisch woningentekort, de energietransitie moet gestalte krijgen, het land moet weerbaar gemaakt tegen zeespiegelstijging en noodweer. Maar wie gaat die CO2-neutrale woningen bouwen? Wie moet die warmtepompen aanleggen? Wie zal de dijken verzwaren?

Voor de verduurzaming van de woningen alleen al zijn de komende jaren tussen de 23.000 en 28.000 nieuwe mensen nodig, berekende onderzoeksbureau Ecorys, terwijl er in de bouwsector nu al een schreeuwend tekort aan personeel is (volgens de meest recente BouwMonitor kampt 83 procent van de bouwers met personeelstekorten). De installatiesector heeft de komende jaren 20.000 extra mensen nodig, meent Doekle Terpstra, voorzitter van branchevereniging Techniek Nederland, een aantal dat kan oplopen tot 40.000 à 60.000 vacatures. Als er niet snel heel veel technisch geschoolden bij komen, kan dat klimaatakkoord de prullenbak in.

En dat is bepaald niet denkbeeldig, want terwijl de behoefte aan technisch personeel toeneemt, kiezen steeds minder leerlingen voor een technische opleiding.

Wat precies de oorzaken zijn, is voer voor debat. Het ligt aan de Cito-toets, klinkt het (en de Centrale Eindtoets, de opvolger ervan sinds 2015), want de scores zijn een wedstrijd, tussen leerlingen (en hun ouders), tussen scholen: basisscholen staan onder druk om mavo en havo te adviseren in plaats van voorbereidend beroepsonderwijs. Het heeft te maken met feminisering van datzelfde basisonderwijs wordt gezegd: geen mannelijke rolmodellen meer. De strategie van Lissabon uit 2000 wordt genoemd, waarin de EU-ministers van Onderwijs de doelstelling vastlegden dat binnen tien jaar vijftig procent van de jongeren op hoger onderwijsniveau zouden afstuderen: Europa moest immers een kenniseconomie worden. Het ligt aan het verheffingsideaal dat we vijftig jaar geleden omarmden: iedereen moest kunnen studeren, handwerk ging als tweederangs gelden. Socioloog Rineke van Daalen legt in de uitzending de oorsprong nog verder terug, bij het ontstaan van het moderne voortgezet onderwijs ten tijde van de industrialisatie. ‘Die ambachtelijke, handmatige onderdelen in het onderwijs telden niet mee als echt onderwijs. Echt onderwijs was “een boek pakken, studeren, analyseren” en al die praktische onderdelen vielen daarbuiten.’ Een verklaring waarom juist de laatste jaren de animo onder jongeren zo gering is, zit er niet echt tussen.