Geschiedenis waar je bij staat

Het is werkelijk niet meer bij te houden. Een kleine greep: Nesher Ramla Homo, een nieuw ontdekte, inmiddels uitgestorven mensensoort die ooit in het huidige Israël leefde. Homo longi, een nieuwe mensensoort die 146.000 jaar geleden in het huidige China leefde en al behoorlijk op de moderne mens leek. Een 51.000 jaar oud hertenbot met inscripties van Neanderthalers, een teken dat deze ‘oermensen’ al symbolisch konden denken. En een 7.500 jaar oude Spaanse grotschildering, een van de mooiste ooit gevonden uit die tijd, van een mens die omhoogklimt om honing te verzamelen. Dat is de score, niet van de afgelopen jaren, maar van de afgelopen wéken. Aan de lopende band worden nieuwe ontdekkingen gedaan over ons verre verleden die tien jaar geleden waarschijnlijk alle voorpagina’s zouden hebben gehaald.

Govert Schilling maakte twee jaar geleden nog de serie Govert naar de grenzen van het heelal, waarin hij, als dé Nederlandse wetenschapsjournalist op het gebied van de sterrenkunde, een thuiswedstrijd speelde. Televisie maken beviel zowel hem als de npo zo goed dat al snel de mogelijkheden van een nieuwe reeks over een ander onderwerp werden onderzocht. Het werd de evolutie van de mens. Waar in de eerste afleveringen de verre voorgeschiedenis van de mens centraal staat, verschuift de focus in latere afleveringen steeds meer naar de recentere geschiedenis – het ontstaan van technologie, taal, kunst en mythen, het heden – de grote impact van de mens op zijn omgeving, en zelfs de toekomst – sterven we uit of ontwikkelen we ons tot supermens?

Een van de vragen waar de niet ingewijde kijker mee blijft zitten heeft niets met de evolutie van de mens te maken: Where the hell is Hanksville? Schilling draagt een T-shirt met die tekst als hij een afgraving in Zuid-Afrika bezoekt. ‘Ja, daar was de regisseur niet zo blij mee,’ laat hij telefonisch weten. ‘Ik ben nooit zo bezig met wat ik draag.’ Hij blijkt het T-shirt opgeduikeld te hebben in Hanksville zelf, een pompstation annex bevoorradingsplek in the middle of nowhere in Utah, waar het ’s nachts zo donker is dat het de ideale plek is voor het observatorium dat Schilling ooit bezocht.

Onhandig misschien, maar die ongeregisseerde kledingkeuze is wel kenmerkend voor het ongepolijste wat Schillings presentatie nu juist zo aangenaam maakt. Geen voorgekookte, in perfect Engels uitgesproken vragen, maar gewoon oprechte interesse in de gasten. Lekker mee de grotten in waar het team van Berger speurt naar de sporen van ons diepe verleden. En dan kan het zomaar gebeuren dat je er bijna met je neus bovenop staat als bijzonder materiaal aan de aarde wordt ontfutseld. Geen splintertje of een botfragment, maar een groot deel van een nog prachtig intacte mensenschedel. Zo vers dat Lee Berger in de aflevering nog niets kan zeggen over het wat en wanneer van de schedel. Wordt hier onder het oog van de camera geschiedenis geschreven, is er weer een nieuwe mensensoort ontdekt? ‘Dat is natuurlijk de hamvraag, wij hadden zelf ook graag een tipje van de sluier opgelicht,’ laat eindredacteur Stefan Wittekamp desgevraagd weten. Bij het ter perse gaan van deze gids hield Berger de lippen echter nog steeds stijf op elkaar. Begrijpelijk, hij wil zijn ontdekking natuurlijk wereldkundig maken in een gerenommeerd wetenschappelijk blad, en die publiceren alleen als ze de primeur hebben.

Hoe dat netwerk precies in elkaar zit weten we nog lang niet. ‘We zijn nog maar net aan het oppervlak aan het schrapen,’ aldus Schilling. ‘Zuid-Afrika is een grottenwereld waar nog maar het topje van de ijsberg van is onderzocht. Talloze grotten zijn nog niet eens ontdekt. We waren bijvoorbeeld in een grot die toevallig toegankelijk was door een aardverschuiving. En dan heb ik het nog niet eens over het Verre Oosten, daar begint het helemaal nog maar net. Het wemelt onder onze voeten van de onontdekte schatten.’ De evolutie van de mens is voor Schilling dan ook veel meer dan een tijdelijk uitstapje van zijn eigenlijke expertise, de sterrenkunde. ‘Als het heelal morgen niet meer zou bestaan, zou ik hierover gaan schrijven.’