Vol gas zonder rijbewijs

‘Chadi, tijd om te gaan.’ In zijn donkere slaapkamer wordt de elfjarige Chadi uit bed getrommeld door kunstenaar Aukje Dekker. ‘Vanavond is de avond. Heb je zwarte kleren aan?’ Ze sluipen door de nacht het huis uit, naar het grasveld voor het huis van Chadi. Daar staat kunstenaar Folkert de Jong hen al op te wachten, samen met een vogelverschrikkerachtig figuur dat er griezelig uitziet: brede schouders, gevaarlijke kop en witte kledij. Het is The Earth Wizard, maar het uiterlijk van deze mysterieuze magiër blijkt misleidend. The Earth Wizard heeft louter goede bedoelingen: meer bomen planten.

Moonriders is een zesdelig jeugdprogramma van de vpro waarin kunstenaar Aukje Dekker met kinderen op pad gaat om kunstwerken in de openbare ruimte te plaatsen. Ze doen dit midden in de nacht of op andere momenten dat er bijna niemand op straat is, want in onze regeltjessamenleving mag je niet zomaar ergens een kunstwerk neerzetten. ‘Terwijl het juist zo tof is om het wel te doen,’ zegt Aukje Dekker. ‘Dan is kunst echt voor iedereen.’

In iedere aflevering wordt een jonge kunstenaar aan een oude rot gekoppeld om een uniek werk te maken. Het idee komt van het kind, de kunstenaar stelt zijn of haar atelier en de middelen beschikbaar. Maar het kind blijft de baas. Opvallend is dat de jonge creatievelingen erg bezig zijn met de wereld om hen heen. ‘Ze willen iets maken over natuur, vrijheid en veiligheid, over lief zijn voor elkaar. Ook corona houdt hen erg bezig,’ constateert Aukje Dekker. ‘Ik was me op die leeftijd echt niet zo bewust van de problemen op onze planeet. Tegenwoordig is de wereld van kinderen veel groter.’

Chadi’s tekening van The Earth Wizard is het uitgangspunt in de eerste aflevering. Aukje Dekker, in cowboykleren en op zwarte laarzen met een aanzienlijke hak, rijdt met Chadi in haar oude rode sportwagen naar het atelier van kunstenaar Folkert de Jong, die wereldberoemd werd met zijn duistere beelden. In zijn sculpturen verwerkt De Jong vaak magische elementen en stenen die krachten bezitten. Ook Chadi heeft een doos met kristallen en steentjes bij zich waaraan hij een bijzondere waarde toekent. De Jong: ‘Zijn bedoeling was om het beeld te activeren met die voorwerpen.’ ‘The Earth Wizard,’ zegt Chadi in de uitzending, ‘vertelt ons vooral dat we meer bomen moeten planten.’

De Jong vindt het een spannend avontuur om samen met een kind een kunstwerk te maken. Zeker met Chadi, die heel goed weet wat hij wil. ‘Ik had allemaal wilgentakken om mee te werken in het atelier neergelegd, maar dat zag hij totaal niet zitten. Ook de kleding moest steeds anders. En toen het hoofd van The Earth Wizard af was, wilde hij het toch weer helemaal anders doen. Dat onvoorspelbare vond ik heel interessant. Chadi had heel duidelijke ideeën zonder dat hij besefte wat de consequenties daarvan waren. Hij zat achter het stuur en ging vol gas, zonder rijbewijs.’ Normaal gesproken staat De Jong in zijn eentje te zwoegen in zijn atelier. ‘In de 25 jaar dat ik kunst maak, heb ik een routine ontwikkeld. Door Chadi werd ik uitgedaagd om mijn ingesleten patronen te doorbreken.’ Als kunstenaar en vader van twee kinderen kan De Jong zich goed inleven in de wereld van fantasie en surrealisme van een kind. Maar op sommige momenten nam de opvoeder in hem het over. ‘Chadi bleef maar chips en chocola eten. Daar verbaasde ik me wel over.’

Het programma wil niet alleen de kunstenaar, maar ook de kijker een beetje ontwrichten. ‘We spelen met werkelijkheid en fictie,’ vertelt Aukje Dekker. Elke aflevering voelt als een geheime missie, een verbond tussen kunstenaar en kind waarin ze hun medemens wakker schudden. Dekker: ‘Deze coronatijd is zo vreselijk saai. Er gebeurt geen hol. Wij brengen wat leven in de brouwerij door de omgeving te versieren.’

Dat wordt gewaardeerd, merkt Folkert de Jong. ‘Het clandestien plaatsen van The Earth Wizard was een kleine guerilladaad die toch veel losmaakte. Bij ons en in de buurt. Toen we op locatie het beeld aan het afmaken waren, kwam er een strenge man naar ons toe om te vragen wat we aan het doen waren. We dachten dat hij ons weg wilde sturen, maar even later kwam hij koffie brengen. Andere buurtgenoten stelden voor om de lichten op hun zolder aan te doen zodat wij het beter konden zien. Mensen hadden echt behoefte aan wat leven in de brouwerij.’ Dekker vult aan: ‘Op een gegeven moment kwam er een kerel langslopen die zei dat hij een salto en een split kon maken. Die salto wilde ik wel zien, want een split kan ik zelf ook, maar helaas had hij daarvoor de verkeerde schoenen aan.’

De Jong hoopt dat volwassen kijkers zich realiseren hoeveel het kan opleveren om mee te gaan in de fantasiewereld van het kind. ‘We leven in een tijd van controle. Een saai mediatijdperk waarin we fictie en kunst nodig hebben om te reflecteren op ons leven. Als je je kunt laten meeslepen door de avontuurlijkheid en de fantasie van een kind, levert dat zo veel vreugde op. Alles even loslaten, dat is echt bevrijdend.’ Dekker kan dat alleen maar beamen. ‘Ik heb er niet veel moeite mee om op te gaan in een fantasiewereld. Ik heb niet zo veel grenzen en patronen om te doorbreken. Mijn grens bepaal ik door gewoon uit te proberen of iets kan. En als ik mijn hoofd stoot, kan het dus niet. Wat dat betreft ben ik zelf misschien nog een kind. Maar wel eentje met een rijbewijs.’

Wie The Earth Wizard in het echt wil bekijken, heeft pech: na twee dagen is het beeld alweer verdwenen. Het viel te verwachten dat een duistere tovenaar midden in een keurige woonwijk geen lang leven beschoren zou zijn, maar voor de jonge kunstenaar is het wel even slikken. ‘Chadi was erg teleurgesteld, hij had gehoopt dat The Earth Wizard er voor altijd zou staan,’ zegt De Jong. Toch doet dat volgens de makers niets af aan de waarde van het beeld. Dekker: ‘Doordat het er maar zo kort stond, raak je er niet aan gewend. Het is een verstoring van de alledaagse realiteit die juist door de korte levensduur ervan aankomt als een honkbalknuppel in je nek.’ Bovendien laat het kinderen zien wat kunst kan betekenen, vult De Jong aan. ‘Misschien realiseren kinderen zich dat ze in korte tijd iets kunnen doen of maken wat echt een verandering teweeg kan brengen. Al is het maar iets heel kleins.’

Aukje Dekker heeft een geheime missie met Moonriders die ze – als we het niet doorvertellen – wel wil onthullen. ‘We proberen het onderbewuste van kinderen te beïnvloeden. Je kent toch wel die experimenten waarbij in een paar milliseconden reclame wordt gemaakt voor popcorn of cola? Op die manier maken we sluikreclame voor kunst en laten we hen ervaren dat kunst van alles kan zijn. Want als je aan kinderen vraagt wat kunst is, noemen ze Vincent van Gogh en Ariane Grande. Maar een vis die in een blender zwemt is ook kunst, omdat dit je confronteert met de vraag waarom je wel of niet op de knop wil drukken.’

Gezeten op een paard vertelt Dekker in Moonriders over land art, kunst die het landschap verandert. Tot het paard haar een hersenschudding bezorgt. Een ritje in haar rode sportwagen onderbreekt ze voor een performance van Raven Artson. De muzikant zit op het hek van een weiland, hij heeft lange blonde haren, zijn overhemd hangt open en hij is in witte rook gehuld. ‘Terwijl hij een lied zingt, doet hij een soort erotische dans op dat hek. Al die aspecten van kunst, en vooral het losse en veelzijdige ervan, laten we zien.’

Bovendien kunnen niet alleen volwassenen, maar ook kinderen kunst maken. ‘Je moet ze dan wel serieus nemen,’ zegt Dekker. ‘Ik hoop dat ene jongetje te bereiken dat gek is op knutselen, terwijl zijn broers alleen maar van motorcross houden. En dat hij zich dan realiseert dat hij geen nerd is, maar een kunstenaar.’