Beeld en uitleg

‘Zeg maar dag tegen je concert, je sportwedstrijd en je zaterdagse stapavond.’ Een jongen met een donkerblonde baard kijkt indringend in de camera en zegt: ‘Flatten the curve.’ Het filmpje, getiteld ‘De allesbepalende lijn in de coronacrisis’, van NOS op 3 kwam op 14 maart online en ging – ironisch genoeg – viral. Erin vertelt redacteur Emil van Oers in duidelijke taal wat de zojuist ingestelde maatregelen tegen het coronavirus betekenen en waarom ze nodig zijn. Grafieken en animaties die door het beeld schuiven maken zijn verhaal extra inzichtelijk. De video is in totaal ongeveer vijf miljoen keer bekeken op YouTube en Facebook. ‘De video was qua timing en inhoud spot on,’ zegt Van Oers (36). Maar het was geen toevalstreffer: het jongerenmerk van de NOS is al een paar jaar bezig met het ontwikkelen en maken van wat explainers zijn gaan heten: video’s die uitleg en achtergrondinformatie geven bij actuele ontwikkelingen.

In 2015 besloot NOS op 3, bedoeld voor mensen tussen de twintig en dertig, volledig te verhuizen naar de plek waar hun doelgroep te vinden is: internet. Ze brengen verhalen op de website en de app van de NOS en op YouTube, Facebook en Instagram. Van Oers hoort vanaf het begin bij het team dat moest uitzoeken hoe ze het nieuws online het beste konden brengen. ‘In het begin dachten we nog als tv-makers,’ zegt hij. ‘Elke dag vertelden we in verschillende korte video’s aan jongeren wat er in de wereld speelde. Maar het nieuws bereikt ze toch wel. Er was juist behoefte aan context en uitleg bij de actualiteit. Dat krijg je in twee minuten niet voor elkaar, dus de focus verschoof van kwantiteit naar kwaliteit. We maken nu minder video’s, maar ze zijn uitgebreider. We hebben met allerlei vertelvormen geëxperimenteerd, van eenvoudige infographics tot geavanceerde animaties. Een verteller in beeld bleek ook online heel functioneel. Het resultaat van die zoektocht is onze explainer geworden.’

Zo staan er op het YouTubekanaal van NOS op 3 filmpjes met titels als ‘Hoe watertekort leidt tot oorlog’ en ‘Waarom jij geen huis kan kopen’.

De online-uitlegvideo begon in het bedrijfsleven. Een jaar of tien geleden ontdekten internetbedrijven dat een kort filmpje, vaak geanimeerd, een ideale manier is om duidelijk te maken wat een dienst precies voor je kan doen. Een van de eerste was in 2009 afkomstig van dataopslagbedrijf Dropbox. Tien miljoen mensen werden klant van de start-up, waarbij een helder filmpje van twee minuten met uit papier geknipte poppetjes een grote rol speelde.
In 2011 brak de vorm definitief door toen groepskortingssite Groupon met een filmpje kwam dat duidelijk uitlegt hoe de dienst werkt.

Tegenwoordig heeft bijna elk bedrijf een uitlegvideo op zijn website. Het doel van veel onlinediensten is moeilijk onder woorden te brengen. Aan lange teksten beginnen mensen niet, plaatjes zijn niet duidelijk genoeg. Dan is een animatie die systemen en processen helder in beeld brengt ideaal.

Ook nieuwsmedia ontdekten hoe handig deze vorm kan zijn. Een belangrijk platform daarbij is het Amerikaanse Vox, dat in 2014 gelanceerd werd. Oprichter Ezra Klein merkte dat er een groot gat bestond tussen het dagelijkse nieuws en de achtergrondinformatie die op Wikipedia te vinden was. Daar sprong het bedrijf in met gelikte video’s, artikelen en podcasts, onder het motto ‘understand the news’.

‘Vox is zeker een inspiratiebron,’ bevestigt Van Oers. ‘Zij doen het gewoon heel goed, dus natuurlijk kijken we daarnaar. Maar we hebben wel echt ons eigen ding ontwikkeld. Aan ons huidige concept en manier van werken hebben we jaren geschaafd.’

Het blijken vooral de taaie onderwerpen te zijn waarop jongeren graag klikken. ‘Video’s over geopolitiek, daar gaan mensen hard op,’ zegt Van Oers. In januari werd de Iraanse generaal Soleimani geëxecuteerd. NOS op 3 ging dieper op de gebeurtenissen in met een video getiteld ‘Zo werden de VS en Iran aartsvijanden’. Van Oers: ‘Je kunt niets met zo’n nieuwsbericht als je niet weet waar die gebeurtenis vandaan komt. Ook filmpjes waarin we iets ingewikkelds als vennootschapsbelasting uitleggen doen het goed, omdat we de kwestie behapbaar, leuk en visueel aantrekkelijk maken.’

De redactie van NOS op 3 heeft inmiddels goed door hoe ze een filmpje zo moeten opbouwen dat je blijft kijken. Zo komt er na de statistische uitleg in de video over de coronamaatregelen een aangrijpend fragment van een Italiaanse arts. ‘Opbouw is belangrijk, en je moet de kijker blijven boeien,’ zegt Van Oers. ‘Elke drie seconden gebeurt er iets in een video: een citaat, een kort fragment, een geluidje, een animatie. Soms zie je me van dichtbij, soms van ver weg. Die montage schrijf ik van tevoren helemaal uit op papier.’

Want Van Oers doet veel zelf. ‘De research, het script, presenteren, monteren, dat doe ik allemaal. Met de eindredacteur overleg ik voortdurend over de inhoud. De grafisch vormgever, die verantwoordelijk is voor alle animaties, denkt mee over het visuele concept en is dus heel belangrijk.’

Ook voor de redactie van NOS op 3 is de coronacrisis ingrijpend geweest. ‘Het is extra hard werken,’ zegt Van Oers. ‘We maakten de afgelopen weken niet één, maar twee explainers per week. We holden achter het virus aan, soms is iets een paar dagen later alweer achterhaald. Door het tempo van alle ontwikkelingen stonden we vol in de calamiteitenstand. Maar het is nu ook weer tijd voor andere onderwerpen.’

Voor Van Oers zelf is er met het succes van de coronavideo’s nog een andere factor bij gekomen. Waar commentaren op YouTube over het algemeen vaak negatief, smalend, of cynisch zijn, zijn die onder zijn filmpjes enthousiast, inhoudelijk en vol complimenten voor hem. Van de fans heeft hij inmiddels de bijnaam Baardmans gekregen. ‘Baardmans is de enige van wie ik nog iets over het virus kan horen,’ schrijft iemand. ‘Als Baardmans mijn leraar was geweest dan was ik nu viroloog, maar ik ben nu alleen videoloog want ik kijk alleen naar zijn video’s,’ is een ander commentaar.

Als Van Oers daarnaar gevraagd wordt, grijnst hij een beetje verlegen. ‘Het is mooi om waardering te krijgen voor je werk. Het doel is dat mensen er iets van opsteken en dat gebeurt ook. Ik vind het ook altijd fijn om te horen dat docenten onze video’s gebruiken. Maar reageren op die commentaren over mijn persoon vind ik soms wel ingewikkeld. Bij onze achterban stond ik al langer bekend als Baardmans, omdat ze simpelweg niet weten hoe ik heet. Een leuk geintje. Maar na “Flatten the curve” ging het ineens hard. Een collega vroeg of ik nog wel over straat kon. Toen zei ik: “Makkelijk, want daar is niemand. En als er wel mensen zijn, hebben ze het filmpje niet gezien.”’