Bram Vermeulen over nieuwe reeks Frontlinie: ‘Ons paradijsje wordt steeds kleiner’

Als over een maand of wat de onvermijdelijke herverkiezingen worden uitgeschreven, zou iedereen die in november voor beperking van migratie stemde, even een paar afleveringen van Frontlinie moeten terugkijken. Bijvoorbeeld die over Niger, waarin Bram Vermeulen uitlegt hoe Europa vijf miljard euro in rook zag opgaan toen de nieuwe machthebbers daar de migratiedeal opzegden – waarna in woestijnstad Agadez honderden mensensmokkelaars feestelijk toeterend wegscheurden in hun pick-ups.

Of kijk de aflevering terug over Gambia, waar ’s nachts vliegtuigen vol Gambianen landen die in Duitsland zijn opgepakt en worden teruggestuurd. Jongens die jarenlang tot volle tevredenheid van hun Duitse werkgever als heftruckchauffeur of loodgieter werkten en gewoon belasting betaalden, maar nu tot hun schaamte en wanhoop terug bij af zijn.

Vermeulen krijgt naar eigen zeggen ‘heel wat drek’ over zich heen van mensen die niet gediend zijn van dit soort journalistiek, omdat ze willen blijven geloven dat Fort Europa in staat is de grenzen hermetisch te sluiten. Die mensen zouden de aflevering ‘Eenzaam Europa’ terug moeten kijken voordat ze naar de stembus gaan.

Bram Vermeulen is net terug uit Azerbeidzjan, waar hij een nieuwe Frontlinie heeft opgenomen; de tweede van zes nieuwe afleveringen die hij dit jaar gaat maken. Daarnaast is er een podcast in aantocht, worden er meetups georganiseerd, maakt hij explainers voor Instagram en YouTube en schrijft hij nieuwsbrieven. Zo dijt het Frontlinie-imperium gestaag uit, en dan schrijft hij ook nog lange verhalen voor NRC.

Eindredacteur Ger van Westing, die op verzoek van Vermeulen van Nieuwsuur overstapte naar de VPRO om met hem te werken, roemt zijn werklust en bevlogenheid. Bram kan rustig op zondagavond om elf uur nog kan appen dat Ger beslist dit belangwekkende artikel uit The New Yorker moet lezen. Vermeulen moet hartelijk lachen als hij het hoort. ‘Zei hij dat? Ger kan er zelf ook wat van hoor!’

Praat met Vermeulen en je vliegt in anderhalf uur de halve wereld over: van Nagorno-Karabach naar Manilla, van de Centraal-Afrikaanse Republiek naar Eritrea. Het zijn niet de makkelijkste onderwerpen die hij kiest. Vermeulen maakt verhalen die vrijwel niemand anders maakt, op plekken waar vrijwel niemand anders komt. Soms letterlijk.

‘Ik werd een keer gebeld door Christiaan Triebert, een Nederlandse onderzoeksjournalist die voor de New York Times werkt. Die was erachter gekomen dat wij met de VPRO voor onze reisserie over de Sahara in een uithoek van Mauritanië zijn geweest die nog nooit door iemand anders was gefilmd. Dat was gewoon een plek waarvan geen beeld bestond. Behalve wat wij hadden gemaakt. Het is ook echt een uithoek, met alleen maar leeg land, waar geen coördinaten van zijn. Die uitzending ging over slavernij in Mauritanië, dat bestaat daar nog steeds. Online is die heel goed bekeken, terwijl ik voordat we op reis gingen een gesprek had met iemand van de NPO die zei: “Mauritanië, wat moeten we dáár nou?”’

Het is een vraag die hij vaker krijgt. Wat moet je in landen als Gambia, Niger of Azerbeidzjan?

‘Onze missie is om onze rol te onderzoeken in conflicten die op het eerste gezicht heel ver weg voelen. Niger lijkt een land waar we hier niks mee te maken hebben, maar de Sahel is wel onze zuidgrens geworden. Daar hebben we heel veel geld in gestopt en we zijn ons er heel direct mee gaan bemoeien door roadblocks te plaatsen en wegen af te sluiten. Europa heeft dat puur en alleen voor de bühne gedaan, om te kunnen zeggen: kijk, wij doen iets om die migranten tegen te houden. Door al die maatregelen zijn de routes veel gevaarlijker geworden, maar de migratie is nooit gestopt. Ik kom al vanaf 2016 in Agadez en ik heb gezien wat we daar hebben aangericht. We hebben de hele economie onderuit geschopt. Het is een plek die al eeuwen leeft van het vervoeren van mensen door de woestijn. Niger ligt in de Sahara, behalve mensen vervoeren kun je er niet zo veel. En dat wilden wij niet meer, dus daar betaalden we de regering voor. Totdat er een staatsgreep kwam en de nieuwe machthebbers zeiden: fuck you, weg met die Europeanen. In Frontlinie laten we zien welke rol wij daar spelen en hoe dat als een boemerang bij ons terugkomt. Want nu rijden al die pick-ups gewoon weer en zijn we vijf miljard kwijt. Waarom? Omdat we geen serieus gesprek voeren over wat migratie eigenlijk is en hoe je daarmee moet omgaan. Wij dwingen migranten om in zee te gaan met de georganiseerde misdaad, omdat de legale weg is afgesloten. Wij kunnen met ons rode paspoort zo op het vliegtuig naar Niger stappen. Andersom is dat onmogelijk. Daar zit een enorme ongelijkheid in en daar moet je iets aan doen. Want tegenhouden doe je ze niet. Dat is allang gebleken. Migratie is een integraal onderdeel van een geglobaliseerde wereld. Als hier het meeste geld wordt verdiend, trekt dat ook de meeste arbeid aan. Het probleem is dat de politiek in Nederland ons voortdurend een nonsensverhaal voorschotelt. Migratie is een probleem, terwijl onze hele economie erop drijft. Je kunt niet claimen dat je daar vat op kunt krijgen. Maar als Wilders zegt dat hij de asieltsunami tegen gaat houden, is er geen journalist die vraagt: hoe dan? Vertel eens hoe je dit dan gaat doen? Dat probeer ik allemaal uit te leggen. Als je die dingen niet wilt horen, ook goed, maar ik ga het toch vertellen.’

En dus kiest hij voor Frontlinie bewust voor plekken waar het Westen een directe rol speelt.

‘Neem de Filipijnen, daar haalden we een leuke baggeropdracht binnen. Boskalis bouwt een vliegveld op verzoek van de inmiddels afgetreden president Duterte, die duizenden drugsverslaafden liet executeren en hun lijken in de baai van Manila dumpte. In diezelfde baai wordt nu dat vliegveld gebouwd. We zijn net terug uit Azerbeidzjan, waar we naartoe wilden omdat Nederland geen zaken meer kan doen met Rusland en dus elders gas en olie moet halen. Ons idee was om eens te gaan kijken of Azerbeidzjan een redelijk alternatief is. Het was een compleet surrealistische ervaring. Dit is echt het moeilijkste land waar ik ooit heb gewerkt. In de Centraal-Afrikaanse Republiek kon ik gewoon met de president praten, maar Azerbeidzjan is een zeer goed geregelde dictatuur. Op elke straathoek hangen van die grote bolle camera’s met gezichtsherkenning. Die hebben ze van de Israëli’s gekregen. Die zijn goed bevriend met Azerbeidzjan omdat Azerbeidzjan een conflict heeft met Iran, en de vijand van jouw vijand is je vriend. Filmen is vrijwel onmogelijk. Voor elk shot moet je toestemming vragen. We zijn een jaar bezig geweest om een visum te krijgen. Toen we net een halve dag aan het draaien waren, werden alle vergunningen ingetrokken omdat de VPRO op die dag een Tegenlicht had uitgezonden over onderzoeksjournalistiek en persvrijheid. Onze fixer bleek niet te vertrouwen. Ze had contact met de ambassadeur in Nederland, die boos was over die uitzending. Azerbeidzjan is echt de lastigste aflevering tot nu toe. We werden er paranoïde van. Lezen ze je telefoon uit of niet? Is WhatsApp veilig? Is Signal veilig? Je hebt bij dat land misschien nog het oude Oostblokbeeld van grijze Sovjetflats en overal politie op straat, maar dit is een luxe dictatuur. Het centrum ziet eruit als een kruising tussen Parijs en Abu Dhabi: Dolce & Gabbana, Gucci, Bentleys, Lamborghini’s. Terrasjes vol fantastisch geklede mensen. Een consumentendictatuur: wij bieden jullie een veilig land, maar over mensenrechten en oppositie moet je het niet hebben. Dat systeem is aan het winnen, en wij zijn aan het verliezen. Het einde van de democratie komt in zicht. Rusland is aan het winnen, China is aan het winnen en Europa heeft steeds minder invloed. Als je al die reizen maakt, zie je hoe ons paradijsje steeds kleiner wordt.’

Het maakt volgens Vermeulen de noodzaak van goede buitenlandjournalistiek alleen maar groter.

‘Dit is het uur U voor de journalistiek. Die staat enorm onder druk. Ook in Nederland zie je dat de journalistiek steeds meer tegen entertainment aanschuurt. Er worden prachtige programma’s gemaakt over B&B’s vol liefde, maar journalistiek is op dit moment wel echt het allerbelangrijkste. Ik word steeds vaker aangevallen omdat ik gewoon de feiten breng. Als ik uitleg waarom Zuid-Afrika Israël aanklaagt wegens het niet voorkomen van een genocide word ik bedolven onder een laag drek. Terwijl ik alleen de feiten uitleg. Mensen zien de journalistiek steeds meer als het probleem. Onze eigen regering vindt mensenrechten niet meer zo belangrijk, juist daarom is de journalistiek nog nooit zo belangrijk geweest. Als publieke omroep zou je daar heel fors op moeten inzetten. Juist nu zo veel partijen roepen: ga maar 400 miljoen weghalen bij de publieke omroep. Tuig van de richel, applaus! Maar wie gaat zo meteen opschrijven dat het licht uitgaat als er geen journalist meer is? Dus ja, ik zie nog veel grotere ambities voor dit programma. Eigenlijk zijn we alleen maar bezig om te bewijzen dat dit gemaakt moet worden.’