Annelies Termeer: ‘Ja, en we zijn begonnen met het boek 10 minuten 38 seconden in deze vreemde wereld van Elif Shafak. Kijk, (Termeer opent de app) het is alsof je meeleest in het exemplaar van Naaz zelf. Waarin ze heeft onderstreept, gemarkeerd en allerlei opmerkingen heeft geschreven in de kantlijn. Maar die opmerkingen kunnen ook opgenomen voice-notities zijn waarin ze jou iets vertelt, of een video die wij met haar maken. Het kan ook een linkje zijn naar een bestaand interview met de schrijver. Iedereen kan daarop reageren en eigenlijk lees je het boek ook door de ogen van, in dit geval, Naaz. Dus je hoort, leest en ziet wat zij er bijzonder aan vindt. Zo wordt lezen een gezamenlijke in plaats van een individuele ervaring. Als je zelf wil markeren en notities plaatsen, dan kun een eigen club beginnen in de app. Dat is heel simpel, een keer swipen en je hebt een eigen clubje waar je je vrienden voor kunt uitnodigen. Die kunnen dan met jou meelezen.’
Met iedere maand een gratis boek en vier aansprekende ‘leesleiders’ maakt VPRO Club Lees het voor jongeren nog leuker om een e-book open te swipen. Papierlezer en eindredacteur Annelies Termeer bedacht het.
‘Een subgroep. Jij nodigt je buren uit voor Hugo’s Leesclub. Jullie lezen wel allemaal, net als Naaz, het boek dat actueel is, maar jij kunt gewoon met hen allerlei discussies voeren. En markeringen aanbrengen net zoals je iets onderstreept in een boek. Komt allemaal in een kantlijn die de clublezers kunnen in- en uitklappen. Een extra laag. Naaz zet haar opmerkingen in de app en daar kunnen alle lezers op reageren. Wij hopen natuurlijk dat straks duizenden leden in die centrale club zitten. Misschien dat dan de drempel te hoog is om daar te reageren, omdat iedereen kan meelezen. Dan is een eigen clubje met vrienden, een beschermde omgeving, wel prettig.’
‘Je kunt dat hele boek gewoon gaan lezen op je mobiel en nooit die kantlijn openklappen. Dan krijg je niks mee van een verrijkende laag, dat is optioneel. Andersom kan ook. Gewoon een boek halen bij de bieb of de boekwinkel en het zelf gaan lezen en die app alleen maar gebruiken om misschien alsnog die notities te bekijken. Alle varianten zijn mogelijk.’
‘Nou ja, ze zijn een maand lang gratis beschikbaar in de app. Daarna zijn ze weer verdwenen uit je app en je telefoon. Het grote voordeel van lezen op deze manier is dat je het boek altijd bij je hebt. Dus als je in de trein zit kun je gaan doomscrollen maar ook even rustig verder in je boek. De doelgroep van dit programma bestaat uit jonge mensen die van lezen houden, maar er eigenlijk te weinig aan toekomen. Of misschien niet zo goed weten van wat ze moeten gaan lezen en wel een zetje kunnen gebruiken.’
‘We sluiten een deal met uitgevers voor een licentie van een maand. We deden dit eerder bij Brommer op zee waar je meelas met de schrijver van het boek. Alleen hebben we nu ook vertaalde boeken in de app. Dus moet de licentie goedgekeurd worden vanuit het buitenland en daar hebben ze natuurlijk nul boodschap aan een VPRO leesclub. Een van de boeken die in de running was als keuzeboek van Naaz was De glazen stolp (The Bell Jar) van Sylvia Plath. Daar moeten de erven van Plath hun goedkeuring aan geven. Niet dat ze dat niet wilden, maar die moeten eerst bedenken hoe ze dat inpassen in bestaande licenties, vergoedingen en juridische kaders. Dat verzoek staat nog steeds uit. Dus het zou goed kunnen dat het tweede boek van Naaz wel The Bell Jar wordt.’
‘Op deze manier wordt lezen een gezamenlijke in plaats van een individuele ervaring’
‘Dat zou misschien aardig zijn, maar dat kan technisch en juridisch niet. En wanneer je mensen hun eigen boek laat aandragen dan verdwijnt het gemeenschappelijke. Het is natuurlijk ook de bedoeling om met elkaar tegelijk met datzelfde boek bezig te zijn. En als jij met jouw vrienden dat leest en ik lees dit, ja, waarom zou je dan nog met elkaar in die app zitten? Dan wordt het te gefragmenteerd. Want aan het aan het eind van de maand is er een online meet-up waar we napraten over wat we allemaal hebben gelezen en gezien. Dan wordt ook het nieuwe boek aangekondigd.’
‘Zeker, reverse engineering. Dat je online begint waar die jonge doelgroep al is en dat het uitmondt in fysieke bijeenkomsten door het land. Of wie weet, ooit wel iets op televisie. Dat vind ik ook een veel logischer pad dan te zeggen, hier is een nieuw televisieprogramma. Jonge mensen, ga maar kijken. Terwijl ze daar niet zitten.’
‘Dat is misschien helemaal niet zo erg. Jongeren zijn die tijdelijkheid ook wel gewend. Snapchats en Instagram-stories verdwijnen ook. Beter een half boek lezen dan géén boek. En ga anders lekker naar de bieb, leen dat boek en lees het uit. Het is niet alsof het daarna voor eeuwig van de wereld verdwenen is. Het is alleen uit die app.’
‘Nee, want de rechten zijn niet altijd te verkrijgen en een boek mag ook niet te dik zijn. Zeshonderd pagina’s lezen op je telefoon is nogal een uitdaging. Bovendien willen we graag een uitgebalanceerd aanbod. Nu lezen we een mooie roman van een Turks-Britse schrijver, het volgende boek is van een Nederlandse schrijver.’
‘En creatief. Dat was niet eens per se het hoofddoel, maar zo is het wel uitgepakt. Voor hen is lezen niet alleen tijdverdrijf, maar ook iets wat ze inspireert. Het hoeft ook geen extreem hoogstaande literatuur te zijn, plezier in lezen is belangrijker. In boekenprogramma’s komen vaak schrijvers aan het woord, terwijl je ook zou kunnen zeggen dat hun werk gedaan is als het boek er is. In de leesclub van Brommer op zee las je mee met de schrijver. Dan zeg je natuurlijk niet zo snel: ik begrijp het niet of ik vind er helemaal niks aan. In Club Lees misschien wel. Daar gaat het niet in de eerste plaats om wat die schrijver allemaal bedoelde, maar meer om hoe jij het als lezer ervaart.’
‘Klopt. Zelf leg ik mijn telefoon in een la of onder de bank als ik een boek wil lezen. Uit het zicht en het liefst in een andere kamer. Dus zet gewoon je notificaties uit of zet hem op vliegtuigmodus. Stil, alles uit. Maar inderdaad, wat dat betreft zit je in het hol van de leeuw.’
Download de Club Lees-app in de appstore om mee te doen aan VPRO Club Lees.
Clubleden
Singer-songwriter Naaz Mohammad (1998) houdt van boeken die haar in het hoofd van de personages laat kruipen en dan vooral als dat hoofd niet ‘standaard’ in elkaar steekt.
Lemuël de Graav (1998) is dichter en afgestudeerd scenarist. Als kind las Lemuël vooral strips en voetbalboeken, nu leest hij alles. Nou ja, bijna alles.
BookTokker Noah de Campos Neto (2002) aka @jetweedevader bespreekt meer dan honderd boeken per jaar waaronder veel young adult, thrillers en dystopische verhalen.
Acteur en theatermaker Hanneke van der Paardt (1996) is gek op fictie van vrouwelijke schrijvers, autobiografieën, wandelboeken en essays over cultuur en politiek.