Laura Poitras blijft kritisch

Het is net een spionnenfilm. Begin 2013 krijgt de Amerikaanse documentairemaker Laura Poitras (1964) een pagina’s lange mail van iemand die zich Citizenfour noemt, waarin die onder andere schrijft: ‘Je vraagt je af waarom ik jou uitgekozen hebt? Dat was ik niet. Dat heb je zelf gedaan.’ Want Citizenfour weet dat Poitras sinds haar documentaire My Country, My Country (2006) – over de nasleep van de oorlog in Irak – door de CIA gevolgd en door de NSA gemonitord wordt. En waar mogelijk tegengewerkt.

Citizenfour schrijft verder: ‘Als slachtoffer van de NSA weet jij hoe gevaarlijk hun onwettige en geheime praktijken voor een democratie zijn. Dit is een verhaal dat weinig anderen kunnen vertellen dan jij.’

Wat Citizenfour aan Poitras belooft is dat hij werkt voor CIA en NSA en bereid is duizenden geheime NSA-documenten te lekken. Na maanden heen en weer mailen besluiten de twee elkaar te ontmoeten in een hotelkamer in Hongkong. De dan nog altijd onbekende Citizenfour vertelt Poitras dat hij in de lobby van het hotel zal zitten en zal spelen met een Rubik’s cube.

De rest is geschiedenis. Citizenfour blijkt klokkenluider Edward Snowden. De geheime ontmoeting in Hongkong wordt vereeuwigd in Poitras’ Oscarwinnende documentaire Citizenfour (2014), en twee jaar later nog een keer nagespeeld in de speelfilm Snowden van Oliver Stone. Poitras, die in die film gespeeld wordt door actrice Melissa Leo, is overigens geen fan van de film. ‘Oliver Stone is, als je het mij gevraagd had, niet de regisseur die ik daarvoor benaderd zou hebben,’ zal ze later zeggen.

Geen wonder dat Snowden niet terug te vinden is in de Top 10 die eregast Laura Poitras dit jaar voor IDFA mocht samenstellen. Wel selecteerde ze onder andere Steve McQueens Hunger, over de Ierse hongerstaker Bobby Sands, Jafar Panahi’s This Is Not a Film, die de Iraanse regisseur maakte onder huisarrest, en voor het eerst op IDFA in zijn geheel te zien: Claude Lanzmanns monumentale, bijna tien uur durende film Shoah, over de geschiedenis van de Holocaust.

Verder draait op IDFA een retrospectief met alle films van Poitras zelf. Waaronder ook haar meeste recente: All the Beauty and the Bloodshed, een bewogen portret van fotograaf/activist Nan Goldin en haar strijd tegen de foute medicijnengigant Sackler, die begin september nog de Gouden Leeuw won op het festival van Venetië.