Met uitgekiende precisie stuurt Arno Schuitemaker bij de toeschouwer aan op een intense, opwindende sensatie. In zijn nieuwste werk focust hij op duisternis – en licht. Portret van een danser met een bètabrein.

De meest basale definitie van dans luidt als volgt: dans is beweging in tijd en ruimte. Die drie zijn de elementaire deeltjes die in elke choreografie besloten liggen, of die nu het sprookje van Doornroosje of een in een zwaan omgetoverde prinses vertelt, of gewoon ‘het verhaal van dans’, van beweging in tijd en ruimte.

Arno Schuitemaker (1976), die zijn nieuwe creatie 30 appearances out of darkness tijdens het Holland Festival presenteert, houdt zich met die laatste vorm bezig. Beweging, tijd, ruimte, licht, geluid – hij manipuleert en varieert ermee tot in het oneindige, door alle knoppen en schuiven op zijn denkbeeldige choreografische mengtafel te benutten. Tempo, ritme, intensiteit, afstand, verplaatsing, bewegingsuitslag, enzovoort: alles staat met elkaar in verband en beïnvloedt elkaar onderling.

Mogelijk valt die fascinatie voor de elementaire deeltjes van de dans te verklaren uit zijn achtergrond. In 2001 meldt hij zich bij de Fontys Academie in Tilburg. Met zijn 25 jaren is hij rijkelijk oud voor een aspirant-danser, bovendien is hij dan nog maar net begonnen met amateurlessen. Voordien studeerde hij aan de TU Delft Ruimtevaart- en luchtvaarttechniek – dat krijg je als je opgroeit in Nieuw-Vennep, recht onder een vliegroute van Schiphol. Vlak voor het afstuderen veroorzaakt een voorstelling van het Nederlands Dans Theater kortsluiting in zijn hoofd. Schuitemaker gooit het roer radicaal om.

Arno Schuitemaker benut alle knoppen en schuiven van de denkbeeldige choreografische mengtafel.

Formules

Hoe ver die twee, dans en luchtvaarttechniek, ook uit elkaar lijken te liggen – er is een overeenkomst. En wel precies in die basiselementen: beweging, tijd, ruimte. Die zijn in de kern even abstract als alle wis- en natuurkundige formules die hem zo aantrokken in zijn studie. Met bij dans het menselijke aspect als bonus. Het is de mens die met zijn concrete fysiek én ongrijpbare neurofysiologische processen de abstracte elementen van de dans bijeenbrengt. Schuitemaker bestudeert dat fenomeen met artistiek-wetenschappelijk enthousiasme.

In zijn eerste choreografieën ligt de focus nog sterk op het fysieke, met veel, heftig en complex lichaamscontact. Een stijl die in de verte doet denken aan het werk van de Belg Wim Vandekeybus.

Al snel richt zijn fascinatie zich op spiegelneuronen: de hersendeeltjes die actief worden tijdens het gadeslaan van de bewegingen van een ander, op precies dezelfde plek in het brein als bij die bewegende ander. De beschouwer beleeft de beweging mee, maar zónder die uit te voeren. Het is een proces dat eigenlijk altijd plaatsvindt tijdens het kijken naar dans, maar Schuitemaker thematiseert het.

Spiegelneuronen vormen nadrukkelijk de inspiratie voor The Fifteen Project|DUET (2012). Met de relatief eenvoudige, herkenbare handeling van het ‘vingerwijzen’ trekt de choreograaf het publiek onverbiddelijk mee in die beweging. Het principe is bedrieglijk simpel, maar als de twee performers snelheid en complexiteit opvoeren, ervaart het publiek – op een onderbewust niveau – precies dezelfde, zinderende hersenactiviteit die de twee performers nodig hebben om de razendsnelle variaties in coördinatie, richting en kijkrichting secuur uit te voeren.

Woest kolkend

I is an Other (2014) is de opmaat tot de drie werken die hij in de navolgende jaren maakt. Het duet volgt een gestage opbouw, uitmondend in woest kolkende en slingerende bewegingen van de romp en een onnavolgbare choreografie voor de armen. In 2015 heeft hij met WHILE WE STRIVE echt zijn stiel gevonden en is zijn internationale doorbraak een feit. Tijd, beweging en ruimte vormen de basis, dit keer onderzoekt hij hoe geluid door beweging verandert in de ruimte. Als de drie performers geleidelijk aan steeds intenser beginnen te bewegen, tovert de ruis uit de speakertjes in hun handen telkens andere beelden voor het geestesoog, van kwakende eenden tot opstijgende vliegtuigen. Horen en zien vloeien samen, de zintuigen worden maximaal geprikkeld.

WHILE WE STRIVE is het eerste deel van een trilogie voor drie dansers. I Will Wait For You (2016) en If You Could See Me Now (2017) hebben eenzelfde dwingende puls in beweging en elektronische muziek. De clubcultuur vormt een belangrijke inspiratie voor de trilogie. Daarmee sluit Schuitemakers werk aan bij een grotere beweging in de hedendaagse dans. Het repetitieve karakter van de beweging, de introverte concentratie gekoppeld aan een gevoel van verbondenheid, ze komen overeen met de bewegingen van een menigte dansers op een rave. De toeschouwer die zich in die concentratie laat meenemen, is getuige van ongelooflijk secuur opgebouwde, geleidelijke en subtiele transformaties.

Voorlopig hoogtepunt in die ontwikkeling is The Way You Sound Tonight. Het stuk is een van de favorieten van Holland Festival 2018. Vanuit een enkele beweging komt de choreografie voor vijf dansers tot volle bloei, om in een golfslag weer terug naar die ene basisbeweging te gaan, precies zoals de cyclus in het lichtontwerp en de hypnotiserende muziek dat doen.

Licht en donker, hoop en de overwinning van angst staan centraal in het nieuwe 30 appearances out of darkness. Ongetwijfeld zal ook dit stuk Schuitemakers signatuur dragen van geleidelijke, pulserende ontwikkelingen en transformaties. Met alle zintuigen in opperste staat van paraatheid creëert het een intense, opwindende sensatie.

Westergas
30 appearances out of darkness
Woensdag 8 juni, donderdag 9 juni, 21.00 uur, vrijdag 10 juni, 19.00 uur en 22.00 uur