‘Weia! Waga! Woge du Welle’

Voor verstokte Wagnerianen zou het vloeken in de kerk kunnen zijn: dat uitgerekend in Zürich deze anti-Ring wordt opgevoerd. Als politiek vluchteling in Zwitserland schreef Richard Wagner hier het libretto van Der Ring des Nibelungen en hij componeerde er ook een deel van de muziek. Maar van dat soort sentimenten is voorjaar 2022 niets te merken in het Schauspielhaus Zürich. Integendeel. Deze ‘Ring’ – een reeks theateressays, volgens schrijver Necati Öziri – krijgt alle mogelijke bijval, inclusief uitbundige lach, en imponeert op eigen gronden.

Het ‘Weia! Waga! Woge du Welle’ uit Öziri’s mond klinkt als straattaal. Veel meer dan dit citaat is er trouwens niet overgebleven van het origineel. De 33-jarige Duits-Turkse schrijver maakt zelf deel uit van het ensemble, dat losjes zijn bezigheden heeft op het podium. Beurtelings stapt iemand naar voren – personages die in Wagners ‘Ring’ niet meer dan bijfiguren zijn (dwerg, reus, vrouw, dochter) – om het woord tot de zaal te richten. Vanuit de gezamenlijkheid breekt de eenling even los om zijn kunnen te tonen. Geen baritonbravoure of virtuoos vertoon van een heldentenor, wél smeuiïge hiphop en r&b, ter afwisseling van het gesproken woord.

Öziri neemt de proloog voor zijn rekening, een verantwoording aan het adres van zijn Onkel Metin Amca in het publiek: waarom uitgerekend zijn neef, quasi Schauspieler for life, bij wie thuis geen piano voor handen was, laat staan een blokfluit, instemde met het verzoek van de regisseur. Hij raadpleegde zijn theatervrienden (de een: wow!, de ander: oei!), zijn andere vrienden begrepen toch niet wat deze kans voor hem betekende, hij brak er andermaal zijn hoofd over, ‘…ik ben naar Bayreuth gereden, heb in de orkestbak overnacht, van Wagner gedroomd’, voordat hij eindelijk de regisseur liet weten in een sms: ‘Ben erbij, onder één voorwaarde: er blijft geen deel overeind.’

Een ‘monologenmachine’ is het, meent een verongelijkte Pseudo-Wotan, als hij tegen het einde de kans krijgt van zich af te bijten, zijn positie te verdedigen – als welwillende man, acteur van stand die Agamemnon, Macbeth, koning Philip II speelde, figuren die het per slot van rekening ook niet makkelijk hadden. ‘Tegenwoordig heeft ieder zijn perspectieven, perspectieven overal, waar het oog ook kijkt, van de waarheid wil niemand weten!’

Om die perspectieven is het Necati Öziri te doen in zijn tekst, die deels tot stand kwam op basis van gesprekken met de acteurs. In de proloog heet het: ‘Wagner wilde de Duitser een eigen wij geven.’ Het is zijn antwoord op de vraag: waarom na al dat wikken en wegen toch de handschoen opgepakt? Per mail licht Öziri toe: ‘Het was Wagners bedoeling de Duitse identiteit te bestendigen, hij wilde een oprichtingsmythe voor de natie schrijven. Ik vind het niet zo interessant om me af te vragen of Wagner nou wel of niet een nazi was. Interessanter is dat Wagner zijn werk baseerde op een Duitse identiteit, waarop fascisme makkelijk kan gedijen. Het “eigene” is cruciaal. De “wij” die Wagner formuleert, steunt op uitsluiting.’

Hij heeft iets moeten overwinnen voordat hij zich er thuis voelde, maar juist het theater heeft hij leren kennen als de geëigende plek voor het uitwisselen van verhalen en perspectieven. ‘De kracht van het theater is dat we samen in dezelfde ruimte zitten, dezelfde lucht inademen. Het is voor mij geen morele instantie, het gaat in het theater wat mij betreft vooral over empathie. Hoe meer verschillende ervaringen en manieren van kijken er zijn, des te meer we worden gedwongen tot wederzijds begrip in plaats van elkaar als de ander te beschouwen.’
Gaat hij door op dit spoor of heeft hij even genoeg van de mastodonten en hun nalatenschap? ‘Ik heb deze artistieke methode nu een aantal jaar gevolgd; ik heb de nationale mythe gecorrigeerd met een geweldige regisseur en een ongelooflijk team, ik heb me kwetsbaar getoond op een podium. Het is in elk geval tijd voor bezinning.’