De droom als glazen bol

Grey space, zo noemen Suzan Boogaerdt (46) en Bianca van der Schoot (48) hun ideale podium: tussen de black box van het theater en de white cube van een tentoonstellingsruimte in. In hun nieuwste creatie Fremdkörper komen bezoekers in een ervaring terecht die is geïnspireerd op de slaaptempels van de oude Grieken: spirituele bijeenkomsten waarbij de droombeelden van de deelnemers dienden als aanwijzingen voor de toekomst. Zulke aanwijzingen kunnen we anno 2021 wel weer gebruiken, vindt Boogaerdt/VanderSchoot. Ook nodigt het duo je uit om opnieuw contact te maken met je eigen lichaam en met de mensheid als geheel – als tegenwicht voor al die contactloze coronamaanden.

Hoe is Fremdkörper ontstaan?
Bianca van der Schoot: ‘Fremdkörper komt voort uit een onderzoek waarmee we al langer bezig zijn. Onze serie Future Fossils ging erover dat we als mensen nog niet af zijn: waar zijn we naar op weg, en kunnen we dat zelf sturen? Welke toekomstscenario’s kunnen we schetsen? Daar kwam een fascinatie voor dromen bij. Zelf kreeg ik vanaf de eerste lockdown veel levendigere dromen. Ik ging me daarin verdiepen en las het werk van Peter Kingsley, die de sjamanistische slaaptempels van de oude Grieken beschrijft.

Kingsley zegt: de hele westerse beschaving – alles wat nu in onze mobiele telefoon zit, maar ook alle wetenschap, wiskunde en filosofie – dat is allemaal opgehaald in die droomvisioenen in de Griekse slaaptempels. Ook Parmenides en Pythagoras kwamen daar tot hun inzichten. Toen dachten Suzan en ik: hoe zou het zijn als we opnieuw in dat onderbewustzijn, in die droomwereld, op zoek zouden gaan? We willen ontdekken hoe we een volgende stap kunnen zetten, aangezien we nu nogal zijn vastgelopen in onze patriarchale samenleving. Dus hebben we allemaal ademende poppen van witte mannen in bed gelegd, waar het publiek bij kan gaan zitten.’

Dat moeten jullie even uitleggen…
Suzan Boogaerdt: ‘We werken in onze praktijk al langer met maskers en poppen. In het eerste deel van de pandemie, net een jaar geleden, dacht ik: als het theater weer open kan, zou het goed zijn om het publiek uit te nodigen om weer contact te maken met het eigen lichaam – je eigen lichamelijkheid te ervaren. Het leek me op een of andere manier heel spannend om dat naast een pop te doen.’

Van der Schoot: ‘We hebben allebei de mimeopleiding gedaan, dus we beginnen eigenlijk altijd met die ervaring van lichamelijkheid. Door de digitale cultuur is die ervaring veranderd. In dit gesprek bijvoorbeeld, al videobellend, ben ik niet meer echt in mijn lichaam. Ik ben ergens online in een tussengebied: ik word gefilmd en ondertussen ben ik niet meer helemaal hier. Waar zit het bewustzijn dan precies? En kunnen we ons ook voorstellen dat het bewustzijn niet in onze hersenen wordt geproduceerd, maar dat het iets groters is waarop wij intunen? Dat onze hersenen ontvanger zijn en geen maker? Er zijn onderzoeken die daarop hinten, dat ons bewustzijn niet per se gelokaliseerd is in het lichaam. Neem de cardioloog Pim van Lommel, die bijna-doodervaringen onderzocht; mensen blijken achteraf heel heldere herinneringen te hebben, ze vertellen details die ze echt niet hebben kunnen zien, omdat ze een flatline hadden… Dat vind ik heel fascinerend: de gedachte dat we onderdeel zijn van iets groters, van een one mind-systeem.’

En waarom dan poppen van witte mannen? Zijn hun dromen onze blauwdruk voor de toekomst?
Van der Schoot: ‘We vonden het idee van een sterfhuis mooi, van een afscheidsceremonie voor een tijd die geweest is. En aangezien het patriarchaat op sterven ligt, zou je misschien juist die stervende lichamen kunnen gebruiken om contact te maken met het onderbewuste. We gebruiken die mannenlichamen om op de valreep nog toegang te krijgen tot wat ze bij de oude Grieken “de grote godin” noemden. Om informatie op te halen
van haar over hoe wij straks verder kunnen als het klaar is met die witte mannen, haha.’

Boogaerdt: ‘Dit zijn natuurlijk allemaal associaties van ons. Onze bronnen zijn vaak heel concreet, maar wat we maken is een ervaring die hopelijk bij iedereen weer andere beelden, fantasieën en gevoelens oproept. Misschien is het interessant om te weten met welk idee wij zijn begonnen, maar je kunt het ook weer loslaten. Je hoeft dat niet per se te weten om Fremdkörper te bezoeken.’

Van der Schoot: ‘Inderdaad, je wordt juist uitgenodigd om, onder leiding van onze ceremoniemeesters, lekker met jezelf bezig te zijn. Een beetje zoals bij een kerkdienst of een meditatieoefening.’

Boogaerdt: ‘Bij een proefvoorstelling hoorde ik dat bij een bezoekster de schrik om het hart sloeg: oh my god, ik moet participeren! Maar het valt mee: dat je middenin de zaal zit, is voor ons al deelnemerschap genoeg. Als je
wilt, mag je in een bedje gaan liggen, het hoeft niet. Die bezoekster vond Fremdkörper uiteindelijk heel fijn. Ze werd meteen rustig toen ze aan het bed bij de pop werd gezet.’