Alsof de tijd zichzelf opslokt

Het slechten van grenzen is de levenslange hobby van iedere rechtgeaarde kunstenaar, maar de Japanse musicus en multimediakunstenaar Ryuichi Sakamoto (69) maakt het helemaal bont. Op zijn koortsachtige, artistieke zoektocht laat hij geen genre ongemoeid: popmuziek, filmscores, installaties, acteren, elektronische uitstapjes en opera’s. Verzoenende kunst waarmee hij onze harde actualiteit laat landen in een wereld van stille dromen. Geen wonder dat het Holland Festival bij Sakamoto aanklopte om als associate artist te fungeren.

Festivalhoogtepunt wordt Sakamoto’s nieuwste opera TIME, een samenwerking met zijn vaste regisseur, beeldend kunstenaar Shiro Takatani. Muziekliefhebbers kennen Sakamoto van zijn popescapades met David Sylvian, Youssou N’Dour, Fennesz en Iggy Pop. Eerste wereldfaam bereikte Sakamoto met de Japanse band Yellow Magic Orchestra, pioniers van de electropop. Nog beroemder werd hij door zijn filmscores voor The Last Emperor en Merry Christmas, Mr. Lawrence.

In de laatste film had hij een rol als kampcommandant naast tegenstrever David Bowie. Sakamoto’s eindeloze nieuwsgierigheid voedt ieder project. Sinds begin jaren negentig ontfermt hij zich over de fragiele planeet aarde. Natuur en milieubewustzijn zijn terugkerende elementen in zijn werk. Ondanks de terugkeer van zijn ziekte (wederom werd kanker bij hem vastgesteld) blijft Sakamoto dapper de artistieke uitdagingen opzoeken.

Sakamoto’s belangrijkste samenwerkingspartner en vertrouweling in deze tijd is kunstenaar Shiro Takatani (57). Als medeoprichter van het Japanse performancegezelschap Dumb Type verbindt Takatani continu verschillende disciplines. Net als Sakamoto ziet Takatani onvermoede magie opdoemen tussen onze voortrazende technologie en alledaagse beslommeringen. Met Takatani creëerde Sakamoto zijn allereerste opera LIFE (1999). Sakamoto gooide zijn hele netwerk in de strijd om dit opus magnum naar een hoog niveau te tillen.

Zo droegen filmregisseur Bernardo Bertolucci, schrijver Salman Rushdie, de Dalai Lama en performer Laurie Anderson hun steentje bij aan het multimediale megaproject. Twintig jaar later is er een vervolg. TIME wordt een andere, intiemere ervaring. Via Zoom vertelt Takatani vanuit Kyoto over de totstandkoming van hun droomproject. Aan de basis van de opera ligt een klassiek, surrealistisch verhaal van Soseki Natsume. Een dromer houdt een wake bij het graf van zijn overleden vrouw. Het is alsof de tijd zichzelf opslokt. Pas als zijn vrouw in een witte lelie verandert, beseft de dromer dat er een eeuw voorbij is. Dat tijdloze aspect spookt door de hele opera TIME.

'We wilden allebei een voorstelling maken zonder begin of einde. LIFE kende veel meer een verhaal van a tot z,’ vertelt Takatani. ‘Dit onderwerp vraagt om een andere benadering. TIME heeft geen storyboard, maar vertrekt vooral vanuit de tijdsbeleving van de twee centrale performers. Verschillende lagen openbaren zich tijdens de voorstelling – tijd als symbool voor natuur en verandering.’

Hoofdrollen zijn weggelegd voor de legendarische danser Min Tanaka en Mayumi Miyata, virtuoos op het Japanse mondorgel, de sho. De opera is grotendeels woordeloos. Met videobeelden, livecamera’s, muziek en beweging creëren Sakamoto en Takatani een eigen droomtijd. Op het podium zijn de twee performers omringd door water. Een element dat vaker terugkeert in hun installaties. ‘Water verbeeldt de zee van tijd. De performers veroorzaken rimpelingen op het water. Op het podium vloeien de tijdsbeleving in dromen en de werkelijke tijdservaring samen. Je vraagt je steeds af: wat is echt en wat is niet echt,’ filosofeert Takatani.

In TIME zitten performers Tanaka en Miyata in hun eigen tijdsbubbel. ‘Min Tanaka verbeeldt onze woordenstroom en al onze aardse creaties waarmee we tijd blijven opwekken en indelen,’ legt Takatani uit. ‘Met de sho creëert Miyata op haar beurt een abstractere benadering van tijd. In haar spel klinkt de oneindigheid van tijd door.’ Sakamoto en Takatani zijn gefascineerd door de manier waarop mensen tijd beleven en eraan vastgeketend
zijn. Sakamoto wil zijn muziek bevrijden van de tijd – ongebonden muziek maken zonder centraal ritme. In veel van zijn recente muziekwerken gaan herkenbare, alledaagse geluiden op in elektroakoestische soundscapes.

‘Tijdens de opera willen we ook rekwisieten inzetten om muziek te maken. Door bijvoorbeeld een microfoon op het water te richten,’ verklapt Takatani. ‘Veel ideeën zijn we nog aan het uitwerken.’ Hij is verzot op Sakamoto’s werkmethodes. ‘Als ik zijn muziek hoor dan zie ik beelden en decors voor me. Zonder stress kunnen we vrijuit ideeën uitwisselen. Sakamoto ziet leven en werk nooit los van elkaar. Samen delen we bijvoorbeeld een passie voor natuur en milieubewustzijn.’

Takatani is diep onder de indruk van Sakamoto’s Tsunami Piano-project. ‘Gedurende de nasleep van de tsunami in 2011 heeft hij een door het water aangetaste Yamaha-piano nieuw leven ingeblazen. Er is een groots project uit voortgevloeid. Voor de slachtoffers van de ramp in Tohoku heeft Sakamoto een jeugdorkest en instrumentenfonds opgericht. Zijn betrokkenheid is zo inspirerend.’