Waarom kijken we zo graag naar series over fraudeurs en bedriegers?

‘Je hoeft maar één ding te weten over Elizabeth Holmes. Ze is een bedrieger. Ze is altijd een bedrieger geweest.’ Als hoogleraar Phyllis Gardner (Laurie Metcalf) dit zegt in de vijfde aflevering van The Dropout zal er geen kijker meer zijn die het hier niet mee eens is. Holmes (treffend gespeeld door Amanda Seyfried) is dan allang niet meer de enthousiaste, ambitieuze en ietwat aparte eerstejaarsstudent die in aflevering 1 bij Gardner aanklopt met het idee voor een pleister die patiënten niet alleen diagnosticeert, maar ook medicijnen kan toedienen. Een idee dat de hoogleraar meteen afschiet omdat het niet kan werken. Wel moedigt ze Holmes aan om vooral te blijven proberen. ‘Do. Or do not. There is no try,’ antwoordt de student, die niet van plan is zich zomaar te laten afschepen. Jaren later laat ze dit citaat van het Star Wars-personage Yoda in grote letters op de muur van het hoofdkantoor van haar start-up Theranos schilderen.

‘Je kunt pas iets doen in de wetenschap wanneer je al zo lang aan het proberen bent dat iets doen bijna niet meer mogelijk lijkt,’ reageert de hoogleraar, geïrriteerd door het meisje dat enkel geïnteresseerd lijkt in een goed idee waarmee ze de wereld snel kan veranderen, iets wat haar held Steve Jobs ook had gedaan. Gardner adviseert de jonge Holmes te genieten van haar studentenleven. ‘Je bent negentien, iets anders hoef je nu nog niet te zijn.’

Goede raad, maar die is niet aan Holmes besteed. Ze stopt nog hetzelfde jaar met haar studie aan Stanford en zet een start-up op waarmee ze een machine zegt te ontwikkelen die op basis van één enkele druppel bloed een reeks medische tests kan uitvoeren en uiteindelijk zelfs kanker kan opsporen. Het is een idee dat razendsnel aanslaat.

In het daaropvolgende decennium haalt Holmes miljoenen op bij investeerders en weet ze allerlei invloedrijke mensen aan haar bedrijf te binden – de voormalige Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Henry Kissinger is een van de grote namen in het bestuur van Theranos. Op haar dertigste heeft ze een vermogen van zo’n vierenhalf miljard dollar, berekent tijdschrift Forbes.

Het enige wat haar in die tien jaar niet lukt, is een werkende machine ontwikkelen. Zelfs als Theranos een samenwerking met de Amerikaanse drogisterijketen Walgreens aangaat en daadwerkelijk patiënten gaat diagnosticeren – diagnoses die onjuist en daarmee levensgevaarlijk zijn – houdt Holmes samen met haar partner Sunny Balwani (Naveen Andrews) vol dat alles goed gaat. ‘Fake it ’till you make it’ lijkt hun devies. Totdat de frauduleuze praktijken van Theranos in 2015 worden onthuld door The Washington Post.

The Dropout – dat in acht afleveringen dramatiseert hoe Holmes’ goede intenties veranderden in kwade opzet – eindigt niet lang na deze onthulling. Dat Elizaberth Holmes begin dit jaar door een rechtbank in Californië veroordeeld werd wegens fraude krijgen we dus niet te zien.

The Dropout, dat vanaf deze week te zien is bij Disney+, past in de trend van tv-series die een waargebeurd verhaal vertellen over fraudeurs en bedriegers. Eerder dit jaar kwam Netflix met Inventing Anna, waarin een jonge vrouw zich voordoet als een rijke Europese erfgenaam en er zo in slaagt de New Yorkse elite om de tuin te leiden. Betaalzender Showtime bracht eind februari Super Pumped: The Battle for Uber (nog geen Nederlandse release bekend) uit over het succes en de val van Travis Kalanick, de medeoprichter van Uber, die in de serie gespeeld wordt door Joseph Gordon-Levitt. De Amerikaanse streamingdienst Peacock volgde met Joe vs. Carole (ook nog geen Nederlandse release bekend), een miniserie over de hoofdpersonen die we kennen uit de veelbekeken Netflixdocumentaire Tiger King. En Apple TV+ maakte WeCrashed – met Jared Leto en Anne Hathaway – over de oprichter van het miljardenbedrijf WeWork, een verhuurder van hippe coworkingruimtes voor freelancers, startende ondernemingen en andere bedrijven. Zijn eigen mismanagement zorgt er vervolgens voor dat alles in elkaar dondert.

Het lijkt inmiddels wel of elke streamingdienst zijn eigen oplichtersserie heeft. Entertainmentwebsite Vulture sprak van een ‘scamming season’ en Stuart Heritage van The Guardian riep seriemakers in een artikel op een einde te maken aan deze volgens hem ‘betreurenswaardige trend’. ‘Ik denk dat ik weet waarom dit type serie zo snel opkwam,’ schreef hij. De journalist constateerde dat het genre true crime inmiddels was uitgemolken: ‘Over elke moord die de afgelopen 75 jaar werd gepleegd, is inmiddels een zesdelige Netflixreeks verschenen. (…) Nu moord passé is, krijgen we series over schimmige financiële praktijken. Daar zitten immers aspecten aan die ook kenmerkend zijn voor moorden: bedrog, sociopathie, de hoop niet gepakt te worden. Het verschil is dat mensen uiteindelijk niet doodgaan, maar financieel geruïneerd worden.’

Dan Hassler-Forest, docent Media- en Cultuurwetenschap aan de Universiteit Utrecht, heeft een soortgelijke verklaring voor de hausse aan oplichtersseries. ‘Streamingdiensten merkten dat true crime het heel goed doet. Aangezien deze bedrijven niet over veel verbeeldingskracht beschikken, besloten ze hierop voort te borduren.’ Dit leverde aanvankelijk docudrama’s op, waarin gerenommeerde acteurs belangrijke gebeurtenissen naspelen en uiteindelijk mondde het uit in de dramaserietrend die we nu zien. ‘Daar komt bij dat het niet zo moeilijk is om deze series te maken, want het verhaal is er eigenlijk al. En het is een populair genre, dus er is altijd een publiek voor.’

Alex Gibney, de regisseur die de HBO-documentaire The Inventor: Out for Blood in Silicon Valley maakte over Elizabeth Holmes, heeft een iets romantischere verklaring voor de ontwikkeling. Tegen BBC Culture zei hij dat dit soort oplichters in wezen verhalenvertellers zijn. ‘Een verhaal zoals dat van Elizabeth Holmes willen we graag horen: iemand die haar studie aan Stanford afbreekt – net als Steve Jobs, die stopte met Reed College – en dankzij haar doorzettingsvermogen en een drang om de wereld te verbeteren miljardair wordt en een manier vindt om ons allemaal te helpen.’ Dat Holmes, evenals de andere serieoplichters, uiteindelijk ten val is gekomen, maakt onze fascinatie volgens Gibney alleen maar groter. ‘Je wilt zien hoe ze de overval plegen, maar ook hoe ze worden gepakt door de politie.’

Hollywood heeft altijd een zwak gehad voor mensen die de wet naar hun hand weten te zetten, zegt Hassler-Forest. In de jaren dertig en veertig zag je dit terug in gangsterfilms, de afgelopen decennia in reeksen rond figuren als Tony Soprano en Walter White en nu dus in series over oplichters die we kennen uit het nieuws. Die laatste groep wordt misschien minder bewierookt dan haar voorgangers, maar we zijn meer dan ooit geïnteresseerd in mensen die de regels aan hun laars lappen. ‘Ik denk dat dit vooral komt doordat er een breed gedeeld besef is dat het huidige systeem niet eerlijk is.’ Wat dat laatste betreft hebben de oplichtersreeksen raakvlakken met Squid Game en Succession, series die felle kritiek leveren op extreme rijkdom en inkomensverschillen. ‘In Succession lopen alleen hufters rond, geen enkel personage is sympathiek. We kijken er vol leedvermaak naar, niet zoals we naar Dallas of Dynasty keken. Die series gaan over dezelfde klasse, maar naast een paar rotzakken zaten daar ook personages in die helden voor ons waren.’

Van alle recente bedriegersreeksen is The Dropout veruit de beste. De show maakt – mede dankzij Seyfrieds sterke acteerwerk – op een fascinerende manier inzichtelijk hoe Holmes zo makkelijk zo ver kon gaan. De laatste titel in het oplichterssubgenre zal het niet zijn. ‘Over een halfjaar zal blijken dat deze stortvloed aan oplichtersseries slechts een stroompje was,’ voorspelt Guardian-journalist Heritage. Hassler-Forest is het daarmee eens. ‘Er is momenteel een race to the bottom bezig tussen streamers die allemaal de grootste willen worden en elkaar keihard beconcurreren. Daardoor ontstaat een monocultuur. Elke streamingdienst heeft een superheldenserie en documentaire true-crime-series, nu komen daar true-crime-dramaseries bij. Het nare van zo’n monocultuur is dat je daar niet zomaar uitbreekt. Ik voorzie dat er voorlopig alleen nog maar meer variaties op hetzelfde thema zullen verschijnen.’