The Salisbury Poisonings: indrukwekkende miniserie over gifaanslag

De dikke laag sneeuw die winterstorm Beast from the East begin 2018 afleverde is net gesmolten als Sergej Skripal en zijn dochter Joelia stuiptrekkend op een parkbankje in het Britse stadje Salisbury worden aangetroffen. Wat eerst lijkt op een drugsoverdosis, blijkt al snel een aanslag met een chemisch wapen te zijn.

Drie dagen eerder zijn twee agenten van de Russische militaire inlichtingendienst GROE naar Engeland gevlogen met twee kleine flesjes Premier Jour van Nina Ricci in hun handbagage. Zorgvuldig geseald in een taxfree tas om geen argwaan te wekken. In plaats van parfum bevatten de flesjes namelijk het zenuwgif novitsjok. De hoeveelheid is meer dan genoeg om duizenden mensen om het leven te brengen, maar het tweetal komt voor slechts één man: Sergej Skripal, een voormalige Russische spion die als dubbelagent voor de Britten werkte.

Op 4 maart 2018 spuiten de GROE-agenten novitsjok op de deurklink van Skripals woning, die in een nette woonwijk van Salisbury staat. Enkele uren later zijn Sergej en Joelia buiten bewustzijn. Er gaat een schokgolf door het Engelse stadje, bekend van de prachtige kathedraal en het dichtbijgelegen Stonehenge. De vergiftiging is wekenlang wereldnieuws en zet de verhoudingen tussen Groot-Brittannië en Rusland op scherp. In het Lagerhuis beschuldigt de Britse premier Theresa May het Kremlin van ‘het vermoorden van onschuldige burgers op ons grondgebied’.

De speech van May komt ook voorbij in The Salisbury Poisonings, een indrukwekkende miniserie van de BBC over de gifaanslag. Haar stem klinkt ergens op de achtergrond, totdat een van de hoofdpersonen dwingend vraagt of ‘die bagger’ alsjeblieft uit mag. Zelfs Skripal en zijn dochter komen – afgezien van de scène op het bankje, waarbij ze veelal op de rug gefilmd zijn – eigenlijk amper aan bod in de vierdelige serie. En de twee GROE-agenten blijven helemaal buiten beeld. The Salisbury Poisonings kijkt namelijk niet naar de daders, en zelfs niet echt naar de beoogde slachtoffers, maar naar de inwoners van Salisbury, die hard werden getroffen door de aanslag.

Schrijver Declan Lawn, die samen met Adam Patterson het script voor de miniserie schreef, vergelijkt het met een James Bondfilm waarin de ‘held’ door een stadscentrum scheurt, marktstalletjes omverrijdt en een grote chaos achterlaat. ‘Dit is het verhaal van de mensen die deze rotzooi moesten opruimen,’ zei hij in The New York Times. 

De held van het verhaal is dan ook geen spion, maar de toenmalige directeur van de volksgezondheidsdienst in het graafschap Wiltshire Tracy Daszkiewicz (gespeeld door Anne-Marie Duff), die alles op alles zet om de verspreiding van het uiterst dodelijke novitsjok te stoppen. Ze sluit delen van de stad af en trekt iedereen na die in contact kwam met de Skripals.

Ook volgen we de MI6-agenten niet die proberen te achterhalen wie de daders zijn. In plaats daarvan wordt het verhaal verteld van Nick Bailey (Rafe Spall), een lokale politieagent die tijdens het doorzoeken van Skripals huis in aanraking komt met het spul en in kritieke toestand in het ziekenhuis belandt. ‘Het drama en de emotie, dat lag bij de gewone mensen,’ zei Lawn tegen de BBC.

Omdat Lawn en Patterson eigenlijk documentairemakers zijn, pakten ze de research van de gedramatiseerde serie aan alsof het een journalistiek project was. Enkele maanden na de aanslag verhuisden ze naar Salisbury, waar ze een stad aantroffen die nog natrilde van de gebeurtenissen. Toeristen bleven weg en ouders durfden hun kinderen niet naar school te sturen. ‘De grootste verrassing was dat de gevolgen zo ingrijpend waren, er werden zo veel levens veranderd,’ zei Lawn tegen The Times. ‘Er waren honderden, misschien wel duizenden mensen die hierdoor geraakt werden en een trauma opliepen.’

Lawn en Patterson klopten op elke deur. En nu ze hun grieven off the record mochten delen, bleken mensen zelfs gewilliger te zijn om mee te werken dan de twee in hun journalistieke carrière gewend waren. Daarnaast waren er in 2018 krantenkolommen volgeschreven over de gifaanslag, maar was er weinig oprechte aandacht geweest voor de getroffen burgers in Salisbury.

De ouders van Dawn Sturgess, het enige dodelijke slachtoffer van de novitsjokaanval, wilden graag meewerken zodat ze het ware verhaal van hun dochter naar buiten konden brengen. Sturgess, die het door de GROE-agenten achteloos weggegooide tweede parfumflesje cadeau kreeg van haar vriend en de inhoud ervan op haar pols en nek spoot, werd destijds in de meedogenloze Britse tabloids weggezet als drugsverslaafde dakloze. In werkelijkheid was ze geen van beide. The Salisbury Poisonings zet haar eindelijk neer zoals zij in werkelijkheid was: een vrouw met een alcoholprobleem, die tevens haar best deed een liefhebbende moeder, dochter en partner te zijn.

En ook de Skripals gaan we dankzij de oprechte bezorgdheid van hun goede vrienden Ross (Mark Addy) en Mo Cassidy zien als mensen in plaats van als Russische spionnen.

De serie werd grotendeels in 2019 gemaakt, dus de makers konden niet voorzien dat de wereld in 2021 in de greep zou zijn van een dodelijk en onzichtbaar virus, waardoor veel zaken uit The Salisbury Poisonings akelig vertrouwd zouden aanvoelen. Zo zijn we inmiddels ook bekend met het bron- en contactonderzoek dat Daskiewicz opzet om te achterhalen waar de Skripals zijn geweest na de besmetting. Net als met een overheid die inschattingsfouten maakt: als ze het politiebureau wil sluiten waar agent Bailey nog is geweest nadat hij blootgesteld is aan het zenuwgas krijgt ze vanuit Londen te horen dat dit onnodig paniek zou zaaien. Dat onzekerheid en onmacht zich soms vertalen in woede, zoals bij de omwonenden van de Skripals, hebben we onlangs ook kunnen zien. En wat de inwoners van Salisbury wordt geadviseerd – raak het gezicht niet aan, neem telefoons af, was de handen na thuiskomst – is ons de afgelopen tijd eveneens herhaaldelijk dringend verzocht.

Deze herkenning geeft de toch al aangrijpende serie een extra emotioneel laagje.

‘Ik hoop dat we de mensen hebben laten zien die de kogels voor ons opvangen,’ zei Lawn tegen de BBC. ‘Zij zijn het verborgen netwerk dat de maatschappij bijeenhoudt.’