Het laatste thema in seizoen drie van ‘De kijk van Koolhoven’ is ‘waanzin’, dat ook in het werk van Angelo Raaijmakers een belangrijke rol speelt.

De slotaflevering van het derde seizoen van De kijk van Koolhoven gaat over verschillende soorten waanzin in films. En zij begint – hoe kan het ook anders – met een scène uit Joker, de bioscoophit uit 2019 met Joaquin Phoenix in de hoofdrol als de psychisch getormenteerde, onberekenbare clownsfiguur, die we kennen uit de DC-comics als grootste vijand van Batman.

Hij is een beetje hét krankzinnige filmpersonage geworden, die Joker. Maar er zijn veel meer manieren van gek worden in films, van personages die de grip op de realiteit kwijtraken. Getraumatiseerde oorlogsveteranen, psychotische patiënten, obsessieve seriemoordenaars – ze komen vanavond allemaal voorbij in een sprankelend, nieuw filmcollege van regisseur Martin Koolhoven.

Een jonge Nederlandse filmmaker die bekend is met de thematiek in zijn werk, is Angelo Raaijmakers. Zijn fascinatie voor de menselijke psyche heeft geleid tot verschillende korte films over onder andere depressiviteit (Droefgeest, 2015), angststoornissen (Wanneer ik ontplof, 2020) en obsessies (I, Adonis, 2021). Het zijn zeer persoonlijke films waarin Raaijmakers de duistere kanten van ons denken onder de loep neemt.

© Niko Tavernise / VPRO Gids

‘Ziektes of stoornissen die met de geest te maken hebben zijn vaak heel onzichtbaar,’ legt Raaijmakers uit. ‘Terwijl ze allesbepalend kunnen zijn voor je leven. Het mooie aan film is dat je zulke onzichtbare zaken kunt visualiseren en daarmee inzichtelijk kunt maken.’

In I, Adonis onderzoekt Raaijmakers bijvoorbeeld het fenomeen bigorexia, oftewel het adoniscomplex, waarbij met name mannen een ongezonde obsessie creëren om steeds gespierder te willen worden. ‘Ze staan dagenlang in de sportschool, maar zijn nog steeds ontevreden en onzeker over hun lichaam,’ vertelt Raaijmakers. ‘Bij gespierde mensen denk je niet vaak aan iets ongezonds, terwijl zo’n obsessie heel wat kan doen met iemands gemoedstoestand. In I, Adonis wilde ik laten zien hoe ver iemand kan gaan om aan een bepaald beeld of schoonheidsideaal te voldoen.’

Raaijmakers gebruikt daarbij stijlelementen uit het body horror-genre om het langzame doordraaien van het fitnessverslaafde hoofdpersonage te visualiseren. ‘Hoe groter zijn obsessie wordt, hoe meer hij ook zijn verstand begint te verliezen. Hij doet daardoor absurde dingen, die je als kijker misschien niet helemaal begrijpt, maar waarvan je hopelijk het gevoel wel snapt. En dat is denk ik heel belangrijk bij het verbeelden van iets waanzinnigs in films: het gevoel moet kloppen.’

Streamingtips: drie waanzinnige films

Joker (Netflix & Prime Video)

Deze ‘origin story’ van de Joker, de grootste schurk uit de Batman-comics, is meer karakterstudie dan superheldenfilm. We volgen de neergang van de labiele veertiger Arthur Fleck, een freelanceclown die nog bij zijn moeder woont. Wanneer zijn therapie wordt stopgezet en hij zijn baan verliest slaan bij de aanvankelijk gedweeë Arthur de stoppen door. Verrassend sombere film van Hangover-regisseur Phillips, die zich duidelijk heeft laten inspireren door de Scorsese-films Taxi Driver en King of Comedy. Met een weergaloze, Oscarwinnende hoofdrol van Joaquin Phoenix, die voor zijn rol 25 kilo afviel en daarmee de meest uitgemergelde superschurk uit de filmgeschiedenis werd.

Taxi Driver (Prime Video)

Vietnamveteraan en taxichauffeur Travis Bickle kan niet slapen. Hij vindt het dus geen probleem om nachtdiensten te draaien en accepteert ook ritten naar de ruigste buurten. Door de ramen van zijn taxi ziet hij het verloederde New York van de jaren zeventig. Het neonlicht wordt er gebroken door de schijnbaar constante regen. Travis vindt regen niet erg: 'Someday a real rain will come and wash all this scum off the streets.' Decadent en vunzig gedrag zijn voor hem aanleiding om gewelddadig in te grijpen. Enerverende klassieker van Scorsese met De Niro in een van zijn meest iconische rollen. Gouden Palm in Cannes.

Black Swan (Disney+)

De toegewijde, maar wat starre ballerina Nina (Portman) staat op het punt door te breken in Het Zwanenmeer, maar sommigen betwijfelen of ze de Zwarte Zwaan kan vertolken. Krachtig melodrama over obsessie, waanzin en de schaduwkant van topsport riep veel lof op voor actrice Portman, die de Oscar voor beste actrice won. Regisseur Aronofsky, die verklaarde Het Zwanenmeer als een 'gothic-stuk' te beschouwen, versterkte het gevoel van claustrofobische paranoia door horrorelementen toe te voegen, iets dat hij eerder al vakkundig deed in Requiem for a Dream en The Wrestler.

De aflevering over waanzin in films van De Kijk van Koolhoven is op vrijdag 23 december om 20.25 uur te zien op NPO 3.

Meer over De Kijk van Koolhoven