Naakt over de schutting: ‘Het is echt een tijdsbeeld’

Het is een herfstachtige middag in december 2021 wanneer restaurateur Jan Scholten het analoge materiaal van Naakt over de schutting, een film uit 1973, digitaal aan het inscannen is bij het Collectiecentrum van Eye Filmmuseum; een groot complex op een industrieterrein in Amsterdam-Noord waar zo’n vijftigduizend films zijn opgeslagen, waarvan ongeveer de helft Nederlands. Sinds eind jaren vijftig, toen de Nederlandse speelfilmindustrie een boost kreeg met de oprichting van het Filmfonds, bewaart Eye dit stuk Nederlands cultureel erfgoed.

Het liefst wordt er zoveel mogelijk materiaal van een film gearchiveerd: het originele beeld- en geluidsnegatief, master, kopieën en kleurgegevens. Maar het wil per film nog wel eens verschillen wat er in de praktijk bewaard is gebleven. Jaarlijks worden zo’n tien films uit het archief van Eye gedigitaliseerd, schoongemaakt en opgepoetst.

Tegenwoordig worden films automatisch en digitaal bewaard, maar de analoge conservering verliep grilliger. Scholten werkt sinds 1973 in de filmwereld, eerst als effectenmaker en sinds 2009 als restaurateur bij Eye. Hij herstelt beschadigingen, stofjes worden verwijderd – het is het ambacht van Jan Scholten.

Naakt over de schutting is een film van Frans Weisz, die vooral bekend stond om zijn persoonlijke films over het Joodse verleden, maar ook lichtere kost maakte. Weisz is van de eerste generatie filmmakers die afstudeerden van de in 1958 opgerichte Nederlandse Filmacademie. ‘Een bijzondere Nederlandse maker, van wie we drie jaar geleden een retrospectief hebben gehouden toen hij tachtig werd,’ vertelt curator Rommy Albers van Eye. ‘In de jaren zeventig maakte Weisz grote publieksfilms, waarvan we De inbreker een tiental jaar geleden hebben gerestaureerd; een komische misdaadfilm met Rijk de Gooyer in de hoofdrol.’

En nu was een andere komische film van Weisz, Naakt over de schutting, aan de beurt. In de film woont Rick Lemming (Rijk de Gooyer) in hartje Amsterdam. Zijn beste vriend Ed Swaan, een karatekampioen (gespeeld door de echte karateka Jon Bluming) heeft een crush op zangeresje Lilly (Sylvia Kristel), en komt via haar terecht in een ‘kunstfilm’. Het blijkt om een softpornofilm te gaan, geproduceerd door maffiosi en ander louche volk. Ed en Lily willen uit de film stappen en ze willen dat de opnames worden vernietigd. Ze roepen Rick te hulp.

De film zet het vrijgevochten Amsterdam van de jaren zeventig stevig neer. En ironisch: Rijk de Gooyer en Adèle Bloemendaal, die een bijrol vertolkt, nemen hun eigen imago via hun personage geestig op de hak. Er zitten originele en spectaculaire vondsten in de film, zoals een heuse tramachtervolging, dwars door de stad. ‘Ik zie het vakmanschap en het plezier in het maken van een amusementsfilm heel erg terug in deze film’, zegt Rommy Albers. ‘Voor de jaren zestig was het allemaal theatraler, plechtstatig en minder speels. Maar hier mocht het lekker vet zijn. En deze film is ook een reflectie van de tijdgeest. Vijf jaar later was de hele maatschappij kritischer, en gingen films over serieuze thema’s als feminisme en ontkerkelijking.’

Een goede reden om juist deze film te restaureren: producent Rob du Mée heeft een assistent destijds gevraagd op de set opnamen van het filmen zelf te maken, waardoor Eye een uur behind the scenes-materiaal heeft. ‘Een mooie bijkomstigheid, want je ziet Frans hier regisseren en dat geeft een totaal ander beeld van een set dan zoals wij die nu kennen’, licht Albers toe. ‘Veel kleiner en vrijer. Toen de opnames klaar waren, mocht Rijk de Gooyer na de tramachtervolging bijvoorbeeld voor de lol nog even met de tram scheuren.’ Lachend: ‘Dat zou verzekeringstechnisch nu niet meer kunnen. Het is echt een tijdsbeeld.’

En met dat tijdsbeeld ging Scholten dus aan de slag. Van Naakt over de schutting heeft Eye het originele negatief, de film is op acetaat van 35mm gedraaid. Fijn, stelt Scholten, want daar zit het meeste kleur en saturatie in. ‘Je wilt het liefst van het originele negatief werken, want dat materiaal is op de plaats delict geweest. Bij elke kopie verlies je scherpte, contrast en kleur.’

Het materiaal was wel in slechte conditie: flink beschadigd, met veel krassen en strepen, vertelt hij als de restauratie erop zit. ‘Op de ontwikkelmachines sluipen er vaak al veel vuiltjes in, en door het vele gebruik komen er meer fouten in het analoge materiaal – wanneer er veertig kopieën van een origineel worden gemaakt, heeft het materiaal behoorlijk te lijden. Al die foutjes en vuiltjes retoucheer ik weg met software die ik daarvoor heb. Dat is veel werk. Je kunt een automatische retouche gebruiken, maar daar moet je mee uitkijken, want je loopt het risico dat je daarmee te veel weghaalt. Een stuk van iemands pink bijvoorbeeld – dat gebeurt. Ik werk liever handmatig. Al word je daar wel gaar en melig van, je moet langdurig erg geconcentreerd werken.’

Het beleid van Eye is: de film restaureren naar de staat waarin hij destijds in première is gegaan. En dus niet zover oppoetsen dat de film eruitziet alsof hij een maand geleden is gedraaid. Je zou met de technische mogelijkheden van tegenwoordig los kunnen gaan, maar dat laat het budget niet toe. Bovendien wil Eye de analoge look & feel van deze films behouden. Om de film naar die staat te restaureren, vergt een hoop gepuzzel. Al het gearchiveerde materiaal van een film (het originele beeld- en geluidsnegatief, de master, kopieën en kleurgegevens) wordt naast elkaar gelegd en geanalyseerd. Het is recherchewerk.