Als Chinese zegt regisseur Chloé Zhao heel zinnige dingen over de Amerikaanse maatschappij. Vinden ze daar ook, want onlangs werd haar derde film, Nomadland, onderscheiden met drie Oscars.

De Chinese Zhao Ting wordt in 1982 geboren in Beijing. De Zhao’s zijn steenrijk, want China industrialiseert en papa zit eerst in staal en later in onroerend goed. Op haar vijftiende wordt Ting naar een prestigieuze kostschool in het Engelse Brighton gestuurd, waar ze nauwelijks opvalt en weinig uitvoert. Zodat ze op achttienjarige leeftijd haar middelbare school nog moet afmaken. Wat ze ook doet, in Los Angeles. Daarna gaat ze politicologie studeren op het exclusieve Mount Holyoke College in Massachussetts. En als dat niet bevalt vertrekt ze naar New York, waar ze film gaat studeren. Inmiddels heeft ze haar naam veranderd in Chloé Zhao.

En uitgerekend deze op het oog zo geprivilegieerde Zhao zal naam maken als regisseur van kleine films over het harde leven in de marges van de Amerikaanse maatschappij.

Zeggingskracht

Haar eerste lange film is Songs My Brothers Taught Me (2015), dat zich afspeelt op het Pine Ridge reservaat in Zuid-Dakota. We volgen tiener Johnny, die weg wil van het reservaat, maar tegelijkertijd zijn jongere zus niet kan achterlaten. Ook nummer twee, The Rider (2017), speelt zich af in Zuid-Dakota. De film vertelt het verhaal van de rijzende rodeo-ster Brady Blackburn, die na een ernstige val van de dokters te horen krijgt dat hij geen rodeo’s meer mag rijden en zichzelf vervolgens opnieuw moet uitvinden.

De acteurs voor beide films pikt Zhao, die dan zelf ook langere tijd op het Pine Ridge reservaat verblijft, van de straat. Want Zhao werkt in haar films uitsluitend met niet-professionele acteurs, die ze min of meer zichzelf laat spelen.

© The Walt Disney Company, 2020

Regisseur Chloé Zhao op de set van Nomadland

Daarin lijkt ze op de Belgische gebroeders Dardenne, die van documentaires overstapten op fictie en ook jarenlang uitsluitend met niet-professionele acteurs werkten. En de Dardennes hebben nog meer met Zhao gemeen. Ook zij komen uit een heel ander (lees: veel rijker) milieu dan waar ze zich in hun films op richten. Maar dat heeft de zeggingskracht van hun werk nooit in de weg gestaan. Films als Le fils, L’enfant en Le jeune Ahmed werden overladen met prijzen, net als Zhao’s The Rider, dat alom geprezen werd vanwege de poëtische, intelligente kijk op het Amerikaanse Westen. Van buiten naar binnen kijken levert soms verrassende resultaten op.

Daar komt bij: helemaal buitenstaander was Zhao niet. Want al was ze niet arm, kwam ze niet uit Zuid-Dakota en was ze beslist geen rodeorijder, ze wist wel hoe het was om jezelf opnieuw te moeten uitvinden. Dat had ze immers haar hele leven al gedaan.

Poëtisch

Actrice Frances McDormand (Fargo, Three Billboards Outside Ebbing, Missouri) zag The Rider en wist meteen dat ze Zhao wilde voor de verfilming van Jessica Bruders nonfictie-boek Nomadland: Surviving America in the Twenty-First Century. En ook dat McDormand zelf de hoofdrol zou gaan spelen. 

Zhao moest wel even wennen aan het idee, want het zou haar eerste film worden waarvoor ze het verhaal niet zelf geschreven had, en het zou ook de eerste keer zijn dat ze met een professionele acteur moest gaan werken. Maar Zhao zei ja, ook omdat het onderwerp haar aansprak. 

In Nomadland gaan we mee met zestiger Fern (McDormand), die na het overlijden van haar man huis en haard verlaat en als een heuse nomade in een camper van plek naar plek trekt. Op zoek naar tijdelijke klusjes – van werken in natuurparken tot inpakken bij Amazon – omdat ze anders financieel niet rond kan komen. En ze is bepaald niet de enige, want onderweg komt ze veel zestigplussers tegen die het ook moeilijk hebben om te overleven in 21ste-eeuws Amerika.

De meeste nomads in de film worden – hoe kan het ook anders bij Zhao – gespeeld door echte nomads, van wie de verhalen al werden verteld in het boek van Jessica Bruder. Maar Fern, het hoofdpersonage, is fictief. Omdat Zhao en McDormand meer wilden dan een documentaire maken over een hedendaags fenomeen. Zij wilden ook een persoonlijk verhaal vertellen; over rouw, verwerking en – daar is ie weer – jezelf opnieuw uitvinden. En dat is een prachtige film geworden. Poëtisch, melancholiek en aangrijpend tegelijk. 

© Filmdepot

Still uit Nomadland

Amazon

De artistieke kwaliteiten van Nomadland werden unaniem geprezen, maar er was ook kritiek. Vooral dat de film het werken bij Amazon niet hard genoeg veroordeelde. Pro-Publica verslaggever Alec MacGillis klaagde in een recent opiniestuk in de LA Times: ‘De visuele kracht van de film en het emotionele hart – Ferns verdriet over het verlies van haar man en haar vorige leven – hebben de aandacht van het publiek, niet de problemen bij Amazon.’

MacGillis vond dat een minpunt, een enorme gemiste kans. En hij niet alleen, want die kritiek werd in de aanloop naar de Oscars, waar Nomadland een van de grote favorieten was, steeds luider.

Let wel: het is niet zo dat Zhao in haar film het werken bij Amazon toejuicht, het komt hooguit terloops aan de orde. Omdat veel echte nomads nu eenmaal gebruik maken van het CamperForce-programma van Amazon (waarbij je je camper gratis kan neerzetten bij het inpakcentrum) om zo snel geld te verdienen.

Bij Amazon is inderdaad van alles mis en het bedrijf wel tonen en niets over die problemen zeggen kan je een gemiste kans noemen. Maar dat is nogal makkelijk en vooral een preek voor eigen parochie, want Amazon is niet de focus van deze film. Bovendien is alles wat niet besproken of uitgediept wordt in een film per definitie een gemiste kans. Maar laten we films vooral blijven beoordelen op kansen die wel benut worden. En dan is Nomadland een absoluut succes. Dat vonden onlangs ook de leden van de Academy of Motion Picture Arts and Sciences, die de film drie Oscars gaven: voor beste film, beste regie (Zhao, als tweede vrouw en eerste Chinese), en beste vrouwelijke hoofdrol (McDormand). 

Meer over Nomadland