Iconisch debuut: Badlands van Terrence Malick

Een debuutfilm is het geboortekaartje van een regisseur. Idealiter geeft een debuut de stijl al prijs van een groot filmauteur, iemand voor wie we bij elk nieuw project meteen naar de bioscoop rennen. In die zin kunnen we 1973 noteren als het geboortejaar van Terrence Malick – toen zag zijn debuutfilm Badlands het levenslicht. Het geboortekaartje bleek wel wat moeilijk leesbaar, want de film – losjes gebaseerd op het ware verhaal van twee tieners die in 1958 moordend door Amerika trokken – werd geen commerciële hit en op een enkele lovende recensie na was de respons tamelijk lauw.

De tand des tijds bleek minder genadeloos, want een kleine vijftig jaar later is Badlands een onbetwiste klassieker. Een prachtfilm die de carrière van een gelauwerd filmauteur inluidde en de basis legde voor filosofisch geladen kunstwerken als The Thin Red Line en The Tree of Life.

Badlands draait om het gedoemde liefdesverhaal van Kit (Martin Sheen) en Holly (Sissy Spacek). Laatstgenoemde verhuist na de dood van haar moeder naar een klein stadje in South Dakota, waar ze verliefd wordt op de charmante vuilnisman Kit. Omdat Holly’s vader hun liefde niet ziet zitten, schiet de opvliegerige Kit hem uiteindelijk in zijn eigen huis dood. Samen met Holly slaat hij vervolgens op de vlucht naar de onherbergzame badlands van Montana, waarbij ze iedereen die hun in de weg loopt rücksichtslos liquideren.

Topmateriaal voor een spannende ‘moordenaarsfilm’, maar dat is helemaal niet wat Malick voor ogen heeft. Badlands is vooral een poëtisch coming-of-age-verhaal over twee verloren zielen. Kit en Holly zijn typische outsiders: jongeren die willen ontsnappen aan de grauwe realiteit van hun saaie leventje in een Amerikaans stadje. Ze zijn op zoek naar het bijzondere, iets wat ze boven hun nietszeggende bestaan uittilt. Het is hun vurige wens iemand te zijn.

Daarin schuilt een mooie metafoor over regisseurs en hun werk, want de meeste filmmakers worden ook gedreven door een verlangen naar grootsheid, met hun films als de kunst waarmee ze de middelmaat proberen te ontstijgen. Helaas worden ze daarbij vaak dwarsgezeten door allerlei bemoeizieke types, zoals opdringerige studiobazen en hooghartige Hollywoodveteranen die het allemaal beter menen te weten. De kans dat een film het werkelijk beoogde resultaat van de regisseur wordt, is meestal minuscuul.

Malick hield de touwtjes echter altijd strak in handen en voor zijn debuutfilm ging hij creatief – en onafhankelijk – te werk. Zo legde de regisseur 25.000 dollar eigen geld in, de rest van het benodigde bedrag verkreeg hij door te collecteren bij particulieren, zoals tandartsen en dokters. Met hulp van een onafhankelijke producent wist Malick zo uiteindelijk een krap budget van 750.000 dollar bij elkaar te schrapen. De debutant had hierdoor vrijwel alle belangrijke petten op: die van regisseur, schrijver, producent én editor.

Een verwaarloosbaar budget én een jonge regisseur die vrijwel alles zelf wil doen. Dat lijkt het recept voor een kolossale mislukking, maar hoofdrolspelers Sheen en Spacek – toen nog onbekende namen – herkenden direct het grote talent van Malick. Sheen spreekt in de documentaire Making Badlands zelfs van ‘het beste script dat ik ooit las’.

Malick gaf zijn acteurs bovendien alle ruimte om te improviseren, vertelt Spacek in diezelfde documentaire: ‘Terry ziet een film als een bouwdoos: hij bouwt stukken bij tijdens het filmen. Hij wil niet alles vooraf vaststellen. Het script is voor hem niets meer dan een gereedschapskist.’

Een voorbeeld daarvan zien we in een prachtige scène waarin Kit en Holly na een nachtelijke autorit dansen op een liedje van Nat King Cole. Malick gaf zijn acteurs van tevoren maar één aanwijzing: ‘Doe wat je wil, zolang je maar plezier maakt.’

Het klinkt uitermate romantisch: films niet volgens het boekje maken, maar vanuit de onderbuik. Toch vonden ze de impulsieve werkwijze van de jonge regisseur op de set vooral hinderlijk. Want ga maar na: je bouwt een set, zet straten af en dan besluit die wijsneus van een regisseur het ineens helemaal anders te doen, omdat zijn ‘gevoel’ hem dat influistert. Als Malick ’s morgens een mooie zonsopkomst zag vanuit zijn hotelraam was dat aanleiding om direct de hele crew in te schakelen om dit op camera te vangen, ook al was die crew dan al uren bezig alles gereed te maken.

Production designer Jack Fisk – die meewerkte aan alle films van Malick – vertelt in de documentaire Making Badlands smakelijk over Malicks werkwijze: ‘Bij Terry zijn er geen regels: hij laat de dag bepalen wat de regels gaan zijn. Als het regent, moet je niet pretenderen dat het níét regent, maar een paraplu pakken.’ Die flexibiliteit leidde geregeld tot wanhoop op de set, waarbij meerdere crewleden vroegtijdig opstapten. Fisk: ‘Ik dacht eerst dat het zijn onervarenheid was, maar het bleek gewoon zijn standaard werkwijze. De magie kan zich voor hem op elk moment van de dag aandienen. Natuurverschijnselen zoals wind, regen of licht bepalen voor Malick de wetten van de film. Zijn visie is: als je alles volgens het boekje doet, mis je het onverwachte.’

Badlands is daarmee het ultieme geboortekaartje van een van de meest gevierde filmauteurs van zijn generatie. Iemand die er dankzij zijn eigenwijsheid in slaagde zijn creatieve visie door te drukken: het was his way or the highway. Een film volgens de wetten van Malick, niet volgens de filmwetten. Fisk vat het mooi samen: ‘Terry heeft de film gemaakt die hij wilde maken, omdat hij niet afhankelijk was van een bepaalde markt of opdrachtgever. Als je als kunstenaar kunt werken zonder compromissen te sluiten, is de kans het grootst dat je werk de tand des tijds doorstaat.’

De Amerikaanse filmjournalist Matt Zoller Seitz schreef ooit dat Terrence Malick geen films maakt, maar kathedralen optrekt. Badlands was daarbij het noodzakelijke fundament waarop hij kon voortbouwen. Voor het grote publiek is Malick altijd een mysterie gebleven, een kluizenaar die zijn huis slechts verlaat om te filmen. Zoals Spacek treffend samenvat: ‘Malick praat via zijn films.’ Badlands bleek zijn kennismakingsgesprek, en eerlijk gezegd: een betere eerste date is haast niet denkbaar.