Waar in de Engelse filmindustrie het koningshuis-genre al sinds jaar en dag floreert, hebben we het in Nederland lange tijd moeten doen met sporadisch een keurige, brave documentaire over een van onze vorst(inn)en. Televisieproducenten zijn met titels als De kroon, De prins en het meisje en Bernhard, Schavuit van Oranje inmiddels aan een inhaalslag bezig, filmmakers zijn voorzichtiger. Het is wroeten in onze vaderlandse filmgeschiedenis om de koningin tegen te komen.

De eerste Nederlandse geluidsfilm was nog wel vorstelijk getint. Vanuit de nationalistische gedachte dat de eerste geluidsfilm iets moest vertellen over onze natie en haar memorabele geschiedenis, ging op 4 januari 1934 de fictiefilm Willem van Oranje feestelijk in première. De film flopte genadeloos. Als simpel vermaak bestempelde titels als De Jantjes en Bleeke Bet trokken meer bekijks. Ook de in 1938 vervaardigde fictieproductie Veertig jaren, over de eerste veertig regeringsjaren van koningin Wilhelmina , was geen lang leven beschoren.

In de decennia hierna verdween de vorstin zelfs geheel van het toneel. Twee documentaires in de jaren veertig ( Vrij en onverveerd en Vijftig jaren) en een verdwaald document uit de jaren zestig ( Wederzijds) vormden de enige wapenfeiten. Pas in 1973 zagen we de toenmalige koningin (Juliana) terug in een fictiefilm. In Turks Fruit van Paul Verhoeven wordt de belegen ceremoniële verschijning van de vorstin, zoals we die kennen uit de vele Polygoon-journaals, op de hak genomen. Hiermee was de toon gezet voor de verdere films waarin de koningin of het koningshuis voorkomt; laten we vooral lachen om, of met, haar stijve voorkomen en de stereotype Polygoon-beelden. Drie voorbeelden:

Turks Fruit (1973)
Om de boel op scherp te zetten en te benadrukken dat de gespeelde Koninklijke ceremonies niet zijn ‘cup of tea’ zijn , laat Verhoeven Olga (Monique van de Ven) tijdens de feestelijke onthulling van een kunstwerk provocerend haar vestje uittrekken. Haar weinig verhullende jurkje wordt in zijn geheel zichtbaar. De organisatoren raken in paniek: dit mag de koningin nooit zien. De fanfare wordt gesommeerd zich tussen het blikveld van Erik (Rutger Hauer) en Olga en dat van de koningin te positioneren. ‘ Godverdomme, ze doen het erom!, roept Erik uit. ‘Ga eens op zij, joh!’.

Soldaat van Oranje (1977)
Klassiek, en in het verlengde van de scène uit Turks Fruit, is de scène waarin hoofdpersonage Erik uit Soldaat van Oranje een wandeling maakt met koningin Wilhelmina (‘dat vind ik plezierig’). Wanneer de twee even stil staan, zien we op de achtergrond een van Eriks vrienden de liefde bedrijven met een Engelse legermeid. Erik gaat voor het blikveld van Wilhelmina staan, maar deze lijkt door te hebben wat er zich enkele meters van haar vandaan afspeelt . Na de wandeling stormt Erik de kamer van zijn vriend binnen: ‘De koningin kon je zien, lul!’

Theo & Thea en het Tenenkaasimperium (1989)
Dat ook hier gespeeld wordt met de clichés rond het koningshuis wordt al snel duidelijk door de ijzige stilte in het verder zo drukke geheel en de opmerking van de koningin dat Theo en Thea gewoon ‘u’ tegen haar mogen zeggen; ondanks alle gespeelde warmte is er altijd een afstand tussen het koningshuis en de burger. Om de koningin niet tegen de borst te stuiten doet het duo alles wat de koningin doet enthousiast na, zo sopt men samen thee, lacht men net als de koningin vertederend wanneer haar hond zijn eigen gat likt en eten ze ‘smakelijk’ van het gembergebak.