De feiten
Eerste Nederlandse voetbalfilm: De kampioenswedstrijd (Dick Laan, 1921).
Prijzen: Nominatie Moskou Film Festival voor Escape to Victory (1981); Rembrandt Award voor All Stars (1998); British Comedy Award en Gouden Golf Bordeaux Internationaal Festival Vrouwenfilms voor Bend It Like Beckham (2002); Gouden Kalf (2004) en Young Artist Award (2005) voor In Oranje; Zilveren Beer en Amnesty International Film Award voor Offside (2006).
Beste voetbalfilm
In Escape to Victory (1981) van John Huston laat een geallieerd sterrenteam, met onder anderen Pelé, de Nazi's in een wervelende voetbalwedstrijd alle hoeken van het veld zien. Een minpuntje: Sylvester Stallone in het doel. Ook zien: Bend It Like Beckham (Gurinder Chadha, 2002), Shaolin Soccer (Stephen Chow, 2001 ), In Oranje (Joram Lürssen, 2004), All Stars (Jean van de Velde, 1997), Johan Cruijff - En un momento dado (Ramón Gieling, 2004), Zidane, un portrait du 21e siècle (Gordon en Parreno, 2006) en The Damned United (Tom Hooper, 2009).
Slechtste voetbalfilm
Mean Machine (2001) van Barry Skolnick mist de intensiteit van het voorbeeld , de American Football-film The Longest Yard (Robert Aldrich, 1974). Alles draait in The Mean Machine om de wedstrijd, maar het bedrukkende aspect van het gevangenisleven blijft onderbelicht. Vooral vanwege Vinnie Jones' matige acteertalent als crimineel: de oud-Chelsea speler kan beter gemeen voetballen. Ook vermijden: Goal! The Beginning (Danny Cannon, 2005), Fever Pitch (David Evans, 1997) en Johan (Nicole van Kilsdonk, 2005).
Handelsmerk
Of de onderliggende boodschap nu vriendschap (All Stars), emancipatie (Bend It Like Beckham, Offside) of reclame is (Goal I: The Beginning en Goal II: Living the Dream; beide gesponsord door FIFA), de voetbalfilm valt altijd in de categorie sportfilm. Daarin staat een team vaak voor de schier onmogelijke taak om een wedstrijd te winnen. In de eerste minuten van de film wordt duidelijk welke hordes de hoofdrolspeler en zijn team moeten nemen om te zegevieren. Dat varieert van blessures en corrupte voetballers tot gemene tegenstanders en fanatieke supporters. Tijdens de wedstrijd wordt het team met de rug tegen de muur gezet, maar zij vechten zich terug, om (het liefst in laatste secondes van de blessuretijd) de winst naar zich toe te trekken. In een voetbalfilm draait het niet alleen om het winnen van een wedstrijd: het allerbelangrijkste is de teamprestatie.
Citaten
'Voetbal kan net als kunst de verbeelding in werking zetten.'
(Oud-Real Madrid speler Emilio Butragueño in Johan Cruijff - En un momento dado, 2004)
'Ik voetbal zelf ook elke zondag, tenminste: als het niet wordt afgelast, dus herken ik de voetbalcultuur in All Stars zo goed. Op het veld is iedereen even Johan Cruijff . En die sfeer zie je terug in All Stars.'
(Acteur Antonie Kamerling (All Stars) in Trouw, 1997)
'Acteren is gemakkelijk als je er maar bij kunt voetballen.'
(Acteur Yannick van de Velde (In Oranje) in Trouw, 2004)
'Het is moeilijk om voetbal geloofwaardig in beeld te brengen. Dat valt al snel buiten het Nederlands budget-bereik.'
(Eddy Terstall, Cinema.nl, 2004)
'Dat is een herkenbaar moment. Als iemand met zo'n flets Oranje-shirt in het café zegt: ''Kut, gister van Rusland verloren'', dan weet je direct waar we zijn. Voetbal is een soort microkosmos. Het is ingebed in onze cultuur.'
( Eddy Terstall over Simon, dat voor een deel in 1988 tijdens het EK-voetbal speelt, Cinema.nl, 2004)
'Als Amerikaan kende ik het hooliganism alleen vanuit de verte. Ik had geen idee dat er echt een hooligan-cultuur bestaat. Dacht eigenlijk dat het zoiets was als de straatbendes in Los Angeles. Maar het is compleet anders. De Europese relschoppers zijn doodgewone kerels. Kantoorjongens. Die op zaterdag op oorlogspad gaan.'
(Elijah Wood over Hooligans, Cinema.nl, 2004)
'Ik zie die uitbarstingen rond het stadion als een diep weggestopte behoefte. De mens is van nature niet zo beschaafd. De strijd tussen de verschillende supportersgroepen is een surrogaat van oorlog voeren. Veel mensen vinden het lekker om erop los te beuken.'
(Elijah Wood over Hooligans, Cinema.nl, 2004)
'Het is heel moeilijk om een sport vast te leggen, om de acteurs die sport te laten spelen, en de passie en grootsheid van dat alles te vangen. Maar tot nu toe lukt het.'
(Regisseur Danny Cannon (Goal! The Beginning) in Movie Machine, 2005)
'Dat we beroemde Nederlands elftal-doelpunten laten naspelen is niet alleen een aardige gimmick, het heeft ook iets praktisch. Van die doelpunten bestaan opnamen, zodat iedere speler precies weet waar hij moet lopen. Sommige zijn heel goed gelukt, zoals de onwaarschijnlijk mooie goal van Bergkamp tegen Argentinië op het WK in Frankrijk; andere zijn misschien wat moeilijker te herkennen.'
(Regisseur Joram Lürssen (In Oranje) in de Volkskrant, 2004)
'Ja, schattig. Het is een beetje raar als jezelf ziet op die manier. Ik vond het allemaal wel leuk.'
(Johan Cruijff over Johan Cruijff - En un momento dado in het R.A.M. IFFR- journal, 2004)
'Voetbal gebruik ik als een smoes. Dat is ook de reden waarom er geen enkel beeld van de wedstrijd valt te zien. Het is niet van belang wat op het veld gebeurt. Het gaat erom dat een bepaalde groep daar niet bij mag zijn.'
(Jafar Panahi over Offside, Cinema.nl, 2007)