De grootste wens van de Iraanse filmmaker Jafar Panahi is dat The Circle ooit nog eens in eigen land vertoond mag worden. Gezien de thematiek - de onderdrukking van vrouwen - lijkt dat uitgesloten.

Na de film kan het publiek vragen stellen. Dat lijkt aanvankelijk een pijnlijke vertoning te worden voor de Iraanse regisseur Jafar Panahi (klemtoon op de hi). Het uitverkochte Pathé 5 stroomt snel leeg. De overgrote meerderheid is niet van zins om van gedachten te wisselen met de maker van het in Venetië nota bene met een Gouden Leeuw bekroonde The Circle. Uiteindelijk blijft zo'n vijftig man achter. Na een wat schuchter begin ontspint zich een geanimeerd gesprek tussen zaal en regisseur.

The Circle geeft een asgrauw beeld van de positie van vrouwen in Iran. Begonnen wordt met de geboorte van een meisje. Helaas geen blijde gebeurtenis, want de moeder was een zoon beloofd en de reactie van de schoonfamilie wordt met angst tegemoet gezien. Wat die reactie is komen we niet te weten. Panahi laat ons in zijn intieme, met handgehouden camera gefilmde tijdsdocument slechts heel even getuige zijn van de levens van een half dozijn verloren vrouwen.

Hun verhalen rijgen zich aan elkaar. Via twee gedetineerde vrouwen op verlof in Teheran, een ontsnapte gevangene die abortus wil plegen, een moeder die haar kind achterlaat in de hoop het zo een betere toekomst te geven, en een hoer keren we terug in de gevangenis. De cirkel is rond. En geen van de vrouwen is er in geslaagd aan deze vicieuze cirkel te ontsnappen.

In de in eigen land verboden film bepalen de altijd en overal controlerende soldaten het straatbeeld. Afzonderlijk zijn het soms nog best aardige jongens, maar als instrument van de onderdrukking zijn ze onontkoombaar . Tijdens het vraag-en-antwoord na de film benadrukt Panahi dat hij niet per se een politieke film wilde maken. Politieke stellingname wordt al snel een ideologie, en in ideologieën worden andersdenkenden buitengesloten.

Hij wilde vooral de sociale werkelijkheid laten zien. Hoe de kijkers daarop reageren is hun probleem. Maar in een land als Iran natuurlijk ook het zijne. Ondanks de recente schuchtere stappen voorwaarts is het toch uitgesloten dat The Circle in eigen land vertoond kan worden. Al roept Panahi op alle festivals nog zo hard dat dat zijn grootste wens is.

De regisseur zegt dat hij de film niet met een bepaald doel of publiek voor ogen gemaakt heeft. Hij dacht telkens aan maar één toeschouwer: zijn eigen geweten. Het klinkt wat potsierlijk, maar The Circle is zonder meer een moedige en oprechte film. Het is afentoe ook zweverig en langdradig (ondanks de 'slanke' negentig minuten) en door zijn bodemloze somberheid verpletterend en uitputtend tegelijk.