Satire The Day Shall Come: 'We ridiculiseren een ridicule werkelijkheid'

In de aanloop naar The Day Shall Come sprak Morris – die eerder de ijzersterke komedie Four Lions afleverde – met tientallen mensen binnen de FBI. ‘Er bleken talloze verhalen te zijn met hetzelfde uitgangspunt: de FBI bedenkt een terroristische plot, “cast” daar mensen bij in arme, gemengde wijken, lokt ze uit de tent met behulp van informanten en pakt deze “terroristen” uiteindelijk op. De bloemen bij de finish zijn vervolgens voor de FBI. Ze moeten laten zien dat ze de steden veilig hebben gehouden, en dat kan uiteindelijk alleen met hard bewijs. Vervolgens denkt iedereen dat het terrorisme succesvol bestreden is en gaat men weer over tot de orde van de dag. Dat hierdoor complete families kapotgemaakt worden, nemen ze op de koop toe.’

De rol van Moses wordt knap gespeeld door de 29-jarige debutant Marchánt Davis, die van zijn personage een intrigerende en tegelijkertijd tragische antiheld maakt. ‘Moses weet simpelweg niet hoe het verkeerd zou kunnen gaan en uiteindelijk betekent dat zijn ondergang: hij denkt dat hij niet kan falen, terwijl het systeem juist zo opgezet is dat hij wel móét falen. Twee explosieve zaken, die uiteindelijk uiterst ongelukkig bij elkaar komen.’

Morris: ‘Moses is geen terrorist, maar iemand met een ongewone kijk op de wereld. Hij is ook arm, waardoor hij sneller bereid is iets te doen in ruil voor geld. De onthulling van de dubieuze FBI-praktijken zou eigenlijk voldoende moeten zijn om mensen als Moses vrij te pleiten, maar dat gebeurt in werkelijkheid nauwelijks. We denken dat eerlijkheid en gerechtigheid ingebouwd zijn in een beschaafde democratie, maar dat blijkt in dit soort gevallen vaak gewoon onzin. In de context van de War on Terror ben je meestal reddeloos verloren als je arm bent en een donkere huidskleur hebt.’

Morris en Davis wijzen er dan ook op dat de FBI nooit vies is geweest van dubieuze profileerzucht. Volgens hen gaat dit al terug tot de zogenaamd ‘communistische sympathieën’ van leden van de Civil Rights Movement.

Davis: ‘Een van de dingen die ik met de film duidelijk wil maken is dat deze cyclus nooit stopt. Het systeem zal blijven doen waarvoor het is opgezet: targets halen en mensen een gevoel van schijnveiligheid geven. Het is een vicieuze cirkel waar iedereen in belandt: niet alleen Moses, maar ook FBI-agent Kendra [gespeeld door Anna Kendrick, red.]. Je kunt haar absoluut niet vrijpleiten, maar net als Moses is ze ook een soort slachtoffer van het systeem. Daaruit ontsnappen is onmogelijk.’

Morris: ‘Een FBI-agent vatte het treffend samen: als je honderdduizenden dollars spendeert om ergens terroristen op te sporen, zul je ze uiteindelijk altijd vinden. Zelfs als ze er niet zijn. Het is vrijwel onmogelijk om tegen de bestaande orthodoxie in te gaan. Kendra probeert het weliswaar, maar maakt er vervolgens een puinhoop van wanneer haar kansen keren. Die kleine beslissingen vormen samen uiteindelijk een giftige cocktail van institutioneel en menselijk falen.’

Davis kwam onlangs iets vergelijkbaars tegen toen hij een artikel las over de Amsterdamse brandweer, waar commandant Leen Schaap in 2016 werd binnengehaald om de verziekte (macho)cultuur aan te pakken. Davis: ‘Het systeem is op een bepaalde manier ingericht en iemand die dat wil veranderen wordt verjaagd. Je kunt zo’n organisatie niet zomaar omvormen, zeker niet zolang niet wordt erkend dat er iets fundamenteel mis is binnen dat systeem. Dat zie je uiteindelijk ook terug bij de FBI, en eigenlijk overal in de samenleving.’

Het is voor de hoofdrolspelers daarom uiteindelijk ook onmogelijk om aan de onverbiddelijke consequenties te ontsnappen. Davis: ‘Met een happy end zou de film inboeten aan relevantie en overtuigingskracht. Een van de dingen die Chris benadrukt is dat zulke praktijken altijd terugkeren. Als we dit soort verhalen niet kritisch onder de loep nemen, komt er nooit een eind aan.’

Morris: ‘Eigenlijk ridiculiseren we een ridicule werkelijkheid, maar ondanks de grappen is er geen ontkomen aan de afschuwelijke , onthutsende realiteit. Je kunt het publiek uiteindelijk ook niet vrijwaren van gevolgen in de echte wereld. Ik had deze film niet gemaakt als het er daarin beter aan toe was gegaan.’