Politieke boeken #6

In de jungle kreeg ze schiettechnieken van ene Rocío: “Hoe je benen neer te zetten, verschillende manieren om een pistool vast te houden en te dragen en gedurende twee dagen schieten kwam ik erachter dat ik een goede schutter was en een vaste hand had. Rocío was tevreden en Mono ook. Ik kreeg een pistool dat ik voortaan bij me moest dragen aan een brede riem, waaraan ook het kapmes werd gedragen.”

Nijmeijer wordt onderhandelaar namens de FARC in Havana. Langzaam maar zeker verdwijnt de romantiek van het guerrillero-bestaan. Ze staat stil bij pijnlijke vragen: “Het was voor mij natuurlijk geen geheim dat de FARC de oorlog grotendeels met drugsgeld financierde, hoewel ik daar tijdens mijn jaren in de jungle weinig van had gemerkt.” In januari 2020 besloot ze uiteindelijk het lidmaatschap van de politieke partij FARC op te zeggen. “Het was het eindresultaat van een lang proces van opeenvolgende teleurstellingen en onthechting, dat ergens in Havana begon.”

In de huidige regering van Colombia heeft ze al evenmin vertrouwen: “Ik durf nu met zekerheid te stellen dat de huidige regering het vredesakkoord kapot wil maken, vooral het vredestribunaal en de waarheidscommissie zijn hun een doorn in het oog.“ De hoop om ooit terug te keren naar Nederland is ze kwijt omdat ze op internationale opsporingslijsten staat en de Nederlandse regering haar geen vrijbrief wil geven. Inmiddels heeft ze zich neergelegd bij het feit dat dit consequenties zijn van haar eigen keuzes en “van een bestaande wereldorde die de dingen nou eenmaal anders ziet dan ik.” Haar eigen vader zal ze- vreest ze- niet meer zien. Dat doet verdriet. Ze woont nu met haar twee honden en man Boris in Cali en is begonnen aan een PhD aan de universiteit van Baskenland. Haar grote verdriet dat het maar niet lukt om met Boris een kind te krijgen beschrijft ze ontroerend.

De prangende vraag blijft: “Als je het over zou kunnen doen, zou je dan dezelfde keuzes maken?” Zelf zegt er over: “Ik vond toen dat er zwaarder geschut nodig was om de dingen te veranderen: de gewapende strijd.” Echt afstand van haar verleden neemt ze niet. En spijt betuigt ze ook niet. Maar ze is nu wel tot het inzicht gekomen dat ze haar naaste familie veel verdriet heeft gedaan met haar leven als gewapend strijder. Maar tegelijkertijd stelt ze zichzelf dan de retorische vraag: “Had ik misschien spijt gehad omdat ik de stap niet had durven te zetten.”

De tragiek van dit boek is dat een gewelddadige guerrillero ook bloed aan zijn, of in dit geval haar, handen heeft. Die vraag had Tanja Nijmeijer zich gearticuleerder kunnen stellen. Tegelijkertijd is ze voor sommige lastige vragen in dit boek niet weggelopen. Haar conclusie over Colombia - het land waar ze zoveel van houdt - stemt bepaald niet tot optimisme. “Ik denk zelf nu ook (hoewel ik daar geen bewijs voor heb) dat hoe langer een conflict duurt, hoe gemakkelijker het degradeert en in een neerwaartse spiraal terechtkomt wat mensenrechtenschendingen betreft. Zeker in een land waar gemakkelijk toegang is tot grote hoeveelheden geld uit de drugshandel en waar het ook erg eenvoudig is om aan wapens te komen.” Die zinnen verraden een beetje haar werkelijke gevoelens.

Voor mij sprong het verhaal van Johan van Merriënboer er uit: Geleerden in het Torentje. Hoogleraren als premier: een wonderlijke combinatie? Het beroemde kabinet Den Uyl (1973-1977) blijkt ook het meest academisch geschoolde kabinet met liefste acht hoogleraren en acht gepromoveerden. Daarna zette een dalende lijn in met als absolute dieptepunt: het huidige kabinet Rutte III. Slechts één gepromoveerde en één (deeltijd) hoogleraar. En laat die ene gepromoveerde nu ook de enige hoogleraar zijn: Ferdinand Grapperhaus. Een magere score. Is het toeval dat onder Joop den Uyl het vertrouwen in de politiek beduidend hoger was dan vandaag de dag onder Mark Rutte?

Merriënboer haalt de stelling van Plato aan: “De Griekse filosoof Plato wilde de macht toevertrouwen aan degenen die de macht niet zochten en juist daarom vertrouwd konden worden: filosofen als hijzelf. Dat leverde volgens hem de beste regeringsvorm op.” Wie weet moeten we terug naar Plato door meer filosofen en afstandelijke wetenschappers het vertrouwen in de politiek te laten herstellen.

Boeiend in deze bundel is ook het verhaal van Alexander van Kessel: Het gezag van de medicus (Eddy Houwaart). Hij vertelt hoe in de jaren veertig van de negentiende eeuw steeds meer medici hun entree maakten in de politiek: “Deze medici, de zogeheten ‘hygiënisten’, waren aanhangers van Thorbecke. Zij zagen zichzelf als onderdeel van het denkend deel der natie, dat leiding moest geven aan dat herstel – in dit geval op het terrein van de volksgezondheid.”

Het boek bevat ook een fraaie bijdrage van Frans Becker over de moeder aller wetenschappelijke bureaus van politieke partijen: de Wiardi Beckman Stichting (WBS), het wetenschappelijk bureau van de Partij van de Arbeid. Het was het politiek laboratorium dat leiders als Joop den Uyl en Ed van Thijn voortbracht. De sociaaldemocraten begonnen al in de jaren ‘30 en zouden dit instituut na de oorlog professionaliseren. Becker schrijft: “In de jaren 1930 werd dit ‘wetenschappelijke’ uitgangspunt van de historische noodzakelijkheid van het socialisme vervangen door een ethische fundering van sociaaldemocratische politiek. Wat bleef was de neiging tot wetenschappelijke onderbouwing van politieke standpunten.” Ooit was de WBS leidend, tegenwoordig heeft de club het niet gemakkelijk: “De WBS moet het opnemen tegen grote, publiek gefinancierde kennisinstellingen en tegen een permanente stroom van wetenschappelijk onderzoek ten behoeve van het openbaar bestuur. Dat is al een lastige opgave”, zo constateert Becker terecht.