Elke twee weken neemt Brommer op Zee redacteur Leonard Ornstein je mee in de wereld van het politieke boek. Lees hier zijn nieuwste tips.

Voor altijd Jan, 90 brieven aan Jan Terlouw

Negentig verschillende schrijvers
Ornsteins oordeel

Ter gelegenheid van de negentigste verjaardag van Jan Terlouw verscheen de bundel Voor altijd Jan, 90 brieven aan Jan Terlouw. De voormalig voorman van D66 is een geliefd fenomeen en dat steken de negentig briefschrijvers van Matthijs van Nieuwkerk tot Youp van ‘t Hek niet onder stoelen of banken. Het is een mooi brievenboek geworden met liefdevolle herinneringen, soms een tikkeltje klef. Maar een passend liber amircorum voor Jan Terlouw. Ik las de brieven van (oud-)politici met extra aandacht. 

Sigrid Kaag, de huidige fractievoorzitter van D66 in de Tweede Kamer, vergelijkt haar eigen verkiezingsoverwinning met die van Terlouw in 1977. “Jij won de verkiezingen met een succesvolle persoonscampagne (de beelden van de ideale schoonzoon op zijn Harley heb ik er nog eens op nageslagen!); ik won ze met hippe sneakers en eindigde met een dansje op de tafel!” En ze voegt er veelbetekenend aan toe: “Als ik klaar ben in Den Haag, en dat moment gaat een keer komen, zal ik mij blijven inzetten voor alles wat wij delen.” Gert-Jan Segers, leider van de ChristenUnie schrijft: “Jij hebt een gave om nooit en te nimmer te vervallen in wanhoop. Nooit zuur, maar altijd hoopvol. Altijd weer zoeken naar die appelboom die nog geplant kan worden.”

Oud-D66-leider Thom de Graaf, nu vicepresident van de Raad van State, heeft het over ontzag in de zin van eerbied en respect voor zijn persoonlijkheid en permanente strijd tegen klimaatbederf. Ook Dries van Agt memoreert aan Terlouws onvermoeibare strijd. Zijn pleidooi om de planeet te redden heeft van Agt “tot tranen gebracht”. En Terlouws beroemde optreden bij De Wereld Draait Door noemt hij “een onvergetelijk blijk van bekommernis” om de toekomst van “onze planeet” voor de jonge generatie.  

Veel van de briefschrijvers zijn ongetwijfeld geïnspireerd geraakt door Jan Terlouws eigen brievenboek. Eerder dit jaar voerde hij een uitvoerige correspondentie met Urgenda-directeur Marjan Minnesma: Bezorgde brieven Over de wereld van onze kinderen. Ook dat boek is het lezen waard.

Wil je graag ook Jan Terlouw zelf horen? Hij is donderdag 23 december om 00.00 uur te gast bij Nooit meer slapen op Radio 1.

Kirchner en Nolde | Expressionisme Kolonialisme

Dorthe Ageesen, Beatrice von Bormann (red.)
Ornsteins oordeel

Kunst is vaak onderdeel van het politieke debat, zie het recente hevige debat dat woedt rondom de aankoop door de staat van Rembrandts De vaandeldrager. En kunst heeft net als sport en wetenschap steeds meer te maken met politieke trends waarin tegenstellingen op etnisch en cultureel gebied gepolariseerd zijn geraakt. Of je politiek correct, woke of juist afwijzend staat tegenover felle discussies over identiteit, politiek en de blik op de ander: geen discipline ontkomt eraan.

Het Amsterdamse Stedelijk Museum ontloopt het artistieke en ook politieke mijnenveld niet, maar stortte zich dit najaar juist volop in het debat. Sommigen gruwelden. Het museum kijkt niet weg, maar raakt lastige onderwerpen aan. De tentoonstelling Kirchner en Nolde Expressionisme Kolonialisme mag dan voorbij zijn, de makers hebben een schitterend geïllustreerd boek met even boeiende als voor discussie vatbare teksten achtergelaten. Dit is een schoolvoorbeeld hoe anno 2021 politiek en kunst elkaar in deze tijd raken.

Kirchner en Nolde waren Duitse kunstenaars die vanuit het Duitse rijk in de periode 1908-1918 naar Afrika en Papoea-Nieuw-Guinea trokken en zich lieten inspireren door de lokale kunst. Het is de tijd dat Europese cultuur zich superieur voelde ten opzichte van andere culturen, in het boek treffend opgeschreven en afgebeeld. We lezen: “Ook kunst en cultuur getuigen van een racistische manier van denken.” Racistische woorden (uit de oorspronkelijke werken) werden weggestreept. “Met dit boek onderzoeken we mogelijke reacties op de toe-eigening en uitbuiting van volkeren door Duitse expressionisten,” stellen de auteurs in de inleiding.

Op de tentoonstelling en het boek (overigens met prachtige illustraties) kwam ook veel kritiek omdat sommigen vonden dat het werk van beide schilders veel te veel door de bril van nu zou worden bekeken. Daarmee zou - volgens hen ten onrechte - afbreuk aan het prachtige schilderwerk worden gedaan. Dit boek is echt iets voor de kerstvakantie om lastige dilemma’s over kunst en politiek te overdenken.

De ex-zoon

Sasja Filipenko
Ornsteins oordeel 

De politieke roman De ex-zoon van de wit-Russische schrijver Sasja Filipenko maakt duidelijk hoe beklemmend en uitzichtloos het leven in het getraumatiseerde land Wit-Rusland is. De 16-jarige muziekstudent Frantsisk wordt op weg naar een rockconcert door uitbrekende paniek onder de voet gelopen door een mensenmassa. Hij raakt in coma en niemand denkt dat hij ooit nog wakker zal worden, behalve dan zijn oma Elvia Alexandrovna, die hem jarenlang verzorgt.  

En dan: “Hij is wakker! Hij is wakker! (..) Bel zijn moeder! Heilige Maria! Kom kijken! Hij is bijgekomen, zeg ik u! Ontwaakt! Hij leeft! Ja, ja! Dat zeg ik toch! Hij is wakker! Hij is bijgekomen!” Het is de meest dramatische passage uit het boek. Dertig mensen komen naar Frantsisks bed en zien dat hij weer bij kennis is. De oerpersoonlijke wereld van Frantsisk is in die tien jaar veranderd: zijn vriendin heeft een nieuwe geliefde, zijn moeder een nieuw gezin. Oma Elvia Alexandrovna is dood. Frantsisks privéleven mag dan volledig door elkaar zijn geschud; in Wit-Rusland zelf blijkt niets veranderd. De wrede dictator Loekasjenko is nog altijd aan de macht. Het boek is een metafoor voor de stilstand van het land. 

Sasja Filipenko vluchtte en verblijft tot eind dit jaar in Amsterdam. Hij kreeg - zoals veel andere vluchtschrijvers eerder - een plek in het voormalige (vooroorlogse) woonhuis van Anne Frank om aan een nieuw boek te werken.

Atlas Edition 2022 Géopolitique Mondial

Alexis Bautzmann
Ornsteins oordeel

Wie aan het einde van het jaar wil weten hoe de wereld er voor staat verwijs ik graag naar de Atlas Edition 2022 Géopolitique mondial. Een uitstekend hulpmiddel om in korte tijd een goed inzicht in de geopolitieke verhoudingen in de wereld te krijgen. Slechts 20 euro kost deze prachtige platenatlas met graphics en heldere teksten. Zelfs met enkele jaren Frans op de middelbare school is deze atlas goed te doorgronden.

In Nederland verschijnen vergelijkbare bosatlassen met maatschappelijke problemen. Zoals recent de bijzondere uitgave van de Bosatlas van weer en klimaat. Ook een uitstekend verzorgd boek. Maar waar de Bosatlas weg blijft van geopolitiek, wagen de Fransen zich daar wel aan. Bijna alle belangrijke internationale (potentiële) brandhaarden komen aan bod. Van de Donbass in de Oekraïne - Rusland en het westen staan inmiddels dreigend tegenover elkaar - tot spanningen in de Zuid-Pacific. Uitleg over Wuhan en Fukushima (ruim tien jaar na het ongeluk met de kerncentrale). En een pagina over de al maar inniger (economische) band tussen China en Iran.

Ook is er speciale aandacht voor Nederland. Ons “geprivilegieerde” land wordt een “une localisation stratégique” (een strategische locatie red.) genoemd. Er is aandacht voor de haven van Rotterdam en Schiphol op het internationale speelveld.

Veel aandacht is er daarbij voor het klimaat, de dreigingen van de internationale maffia, de invloed van cyberpolitics en het (ver)delen van invloedsferen op de Noordpool. Eén thema ontbreekt: de opkomst van autocratieën en terugval van democratieën. Over dat onderwerp organiseerde president Joe Biden in december nog een internationale conferentie waar meer dan honderd (al dan niet democratische) landen aan deelnamen. Wellicht zien we dat probleem terug in de volgende editie.

Both/And A life in many worlds

Huma Abedin

Hoe kan het dat powervrouwen zo door hun man belazerd en vernederd worden? Die vraag spookt door je hoofd bij het lezen van Huma Abedin’s Both/And A life in many worlds.  

Jarenlang was Abedin de rechterhand van Hillary Clinton. Haar grote liefde was de New Yorkse Anthony Weiner, prominent lid van het Huis van Afgevaardigden namens de democraten. In Washington DC stonden de moslima Abedin en de joodse Weiner bekend als droompaar. 

Zoals Hillary geconfronteerd werd met de strapatsen van Bill (Monica Lewinsky, en andere vrouwen), zo maakte Abedin iets vergelijksbaars mee: ze moest toezien hoe haar aan seks verslaafde echtgenoot zichzelf steeds verder de politieke afgrond in duwde. Met als absolute dieptepunt de tweet die hij van zijn eigen onderbroek met erectie de wereld in stuurde. Abedin bleef haar man, met wie ze zoontje Jordan heeft, heel lang trouw. Tot het haar - na weer nieuwe seksschandalen - uiteindelijk te veel werd en ze scheidde van Weiner. Het lijkt erop dat ze alles doet om de kleine Jordan te beschermen. In het boek staat een ontroerende foto van Michelle Obama die baby Jordan vasthoudt terwijl moeder Huma en Hillary liefdevol toekijken.  

Over opkomst en ondergang van Weiner werd de bekroonde documentaire Weiner gemaakt. Nu is Abedin met haar eigen even enerverende als tragische memoires gekomen. “I lived with shame for a very, very long time” zo schrijft ze. Het decor van het boek is haar tijd als naaste medewerker van Hillary Clinton. Ook dat eindigde in 2016 door de nederlaag tegen Trump in totale misère. Volgens de Amerikaanse media heeft Huma Abedin nog lang niet alles verteld maar dit boek, 500 pagina’s dik, is een ware pageturner.

Leonard Ornstein is een journalist, die bekendheid verwierf als parlementair redacteur van Vrij Nederland en het televisieprogramma Netwerk waarvoor hij onder meer de Russische president Vladimir Poetin interviewde. Hij won de Anne Vondelingprijs voor politieke journalistiek (samen met Max van Weezel).

Ook was hij vele jaren politiek redacteur van Buitenhof en schreef hij zelf politieke boeken. Als redacteur van Brommer op Zee stelt hij elke twee weken een lijstje met de beste politieke boeken samen.

voor meer boekenlijstjes
voor meer brommer op zee