Literair tuinfeest

Het is zaterdagmiddag en op het paadje richting natuurboerderij It Kolkje lopen mensen met campingstoelen. Zo stond het immers in de uitnodiging: ‘Uitgesteld geluk vindt plaats in de openlucht. We vragen je daarom een tuinstoeltje of dekentje mee te nemen en je te kleden naar het weer van die dag.’

Bij het hek staat Douwe Buwalda klaar om de bezoekers welkom te heten. Hij en zijn vrouw Iris hebben vandaag hun tuin opengesteld voor de première van een literair tuinfeest dat honderd dagen zal duren.

We zijn in Idsegahuizum, een vlek op de kaart vlakbij Makkum. De Waddenzee is niet ver weg. Op deze boerderij vindt vanmiddag de aftrap plaats van ‘Uitgesteld geluk’, een literair programma dat onderdeel is van cultuurspektakel Arcadia. Tussen 7 mei en 14 augustus geven kunstenaars hun visie op het begrip ‘paradijs’ en bedenken ze samen met de mienskip op welke manier ze it bêste lân fan d’ierde willen doorgeven aan de komende generaties.

Honderd verhalen in honderd tuinen, een prachtig idee. Nu moesten die verhalen alleen nog even geschreven worden. Zo kreeg een lange stoet schrijvers uit binnen- en buitenland een brief met de vraag of ze hun visie op het paradijs wilden vormgeven in een verhaal. Het mooie is dat nu eens niet werd gekozen voor de platgetreden bestsellerpaden. De organisatie koos voor een verrassend gevarieerde en originele lijst van schrijvers uit alle uithoeken die deze zomer in heel andere uithoeken te horen zullen zijn. Zo kunnen bezoekers in Harkema luisteren naar Mohammed Benzakour, Inge Schilperoord wordt voorgelezen in Iens, Pete Wu in Grou, Walter van den Berg in Sint Annaparochie en Libriswinnaar Mariken Heitman in Gytsjerk. Wie wel eens een Russisch, Argentijns of Israëlisch verhaal wil horen, kan naar Stiens voor Maxim Osipov, naar Bornwird voor Mariana Enriquez of naar Oosthem voor Etgar Keret.

Voor alle duidelijkheid: die auteurs zijn daar natuurlijk niet lijfelijk aanwezig, hun verhalen worden voorgelezen door professionele vertellers. Zo is vandaag in Idsegahuizum Sjoerd Bottema de voorlezer van dienst. Daar wordt de Friese Decamerone afgetrapt met het verhaal ‘Vuurzeeland’ van Bart Kingma. Dat gebeurt in het Fries, want Friese schrijvers maken nadrukkelijk deel uit van ‘Uitgesteld geluk’. Dat leidt ertoe dat op deze première veel oprjochte Friezen zijn afgekomen, zoals de strijdlustige beppe die het zeer betreurt dat haar Friestalig grootgebrachte kinderen hun eigen kinderen in het Nederlands opvoeden.

De aanwezigen installeren zich in hun campingstoelen met koffie en heerlijke rabarbertaart terwijl Ernst Bruinsma in zijn welkomstwoord spreekt van ‘een goeie vibe, om een mooi Fries woord te gebruiken’. Voordat Sjoerd Bottema begint met voorlezen, introduceert hij de schrijver bij het publiek. Volgens Bottema, die naast schrijver en acteur ook leraar Fries en Nederlands is, komt Kingma’s taal ‘uit de haute cuisine van de Friese keuken’.

Kingma, voor deze feestelijke première zelf van de partij, hoort het vanonder zijn zwart-wit gestreepte pet bescheiden glimlachend aan.

Na de eerste zin ontdekt Bottema tot hilariteit van het publiek dat hij zijn leesbril niet opheeft. ‘Ik begin even opnieuw, want die eerste zin klapt er wel gelijk in.’

Na een klein halfuurtje klinkt het applaus en staat Kingma op uit zijn klapstoel. Hoe was het om naar zijn eigen verhaal te luisteren? ‘Dat vond ik wel bijzonder, want dat gebeurt natuurlijk nooit. Ik schrijf om gelezen te worden, dus ik heb het niet geschreven voor performance. Daarom was het ook wel een beetje eng. Zou het wel overeind blijven als het werd voorgelezen? Als ik dat van tevoren had geweten, had ik misschien geen flashbacks gebruikt.’

Kingma is zeer enthousiast over het hele project. ‘Ik vind het echt te gek dat dit wordt georganiseerd en ben vereerd dat ik eraan mag bijdragen. Een multimediaal project waarin verhalen in het Fries, het Nederlands en andere talen samenkomen, dat vind ik echt heel gaaf.’

Op de vraag hoe belangrijk het Fries voor hem is, reageert hij nuchter. ‘Ik ben helemaal niet zo’n diep-Fries die vindt dat het Fries beslist behouden moet blijven, maar ik heb wel mijn best gedaan om er mooi Fries van te maken. De gelijkwaardigheid tussen de talen bij dit project vind ik mooi. Zo vieren we de meertaligheid.’

‘Toen Leeuwarden City of Literature werd, waren er cynici die zeiden: wat moet Leeuwarden nou met die titel? Er is anderhalve boekhandel en een bibliotheek.’ Zoiets moet je dus niet zeggen tegen Bruinsma, die voor ‘Uitgesteld geluk’ niet alleen koos voor een keur aan originele schrijvers, maar ook voor locaties verspreid over de hele provincie. ‘Er waren 164 aanmeldingen van tuineigenaren. Toen hebben we een kaart van Friesland opgehangen en daar stickertjes op geplakt om te zien of alle uithoeken vertegenwoordigd waren.’ Ook de man-vrouwverhouding was een aandachtspunt. ‘In de Decamerone zijn er zeven vrouwen en drie mannen. Wij wilden in elk geval dat de verhouding gelijkwaardig was. Als je dat probeert, lukt het. Het is gewoon een kwestie van tellen. We hebben nu zelfs iets meer vrouwen.’

Zelf was hij maandagavond nog in Twijzel, waar een verhaal van Olivier Willemsen werd voorgelezen. ‘Na afloop waren er een paar mensen die zeiden: ik zit de hele tijd te wachten op de clou. Een klassieke reactie, maar anderen vonden dat nu juist het leuke aan dit verhaal. Zo ontstond er een gesprek. Dat is precies wat ik wilde realiseren, een soort instant leesclub waarin mensen ervaren hoe mooi het is om voorgelezen te worden.’

Dus melden we ons een week later op een zonnige zondagmiddag bij theeschenkerij Bellefleur in Siegerswoude, waar theekopjes in de gelijknamige appelboom hangen. Op andere dagen kun je hier terecht voor een workshop mandala’s tekenen of elfjes maken. Tuineigenaren Romke Wijma en Ida de Vries houden zich bezig met natuurcoaching en het maken van geboorte- en relatiehoroscopen, maar vandaag hebben ze hun tuin opengesteld voor de literatuur. Rondom de vijver heeft zich een groepje verzameld om naar Sjoukje Jager te luisteren, die onder de kastanjeboom een verhaal van Nicolien Mizee voorleest. In ’Verboden voor schrijvers’ betoogt de schrijfster dat er na de zondeval nog maar één plek is die het paradijs benadert: het land der Smurfen. Het verhaal eindigt met een kikker die vredig op een boomstam naast een vijver zit. Voorlezer Sjoukje wijst op het stenen exemplaar dat voor de gelegenheid op een boomstronk is gezet.

Als gastvrouw Berber van Ooijen na afloop vraagt wat de toehoorders ervan vonden, ontspint zich hier in de Friese zon zomaar een filosofische gedachtenwisseling over acceptatie, onvervuld verlangen en de troost van de natuur. Met dank aan de Smurfen.