Als het in kranten of tijdschriften over de recente populariteit van de Japanse letteren gaat, stuit je al snel op een paar terugkerende elementen: het contemplatieve karakter van ‘de Japanner’, de stille natuurbeelden in ‘de Japanse kunst’ (zie: de haiku), de vreemdheid en uniciteit van ‘de geïsoleerde eilandbewoner’, zijn hang naar mystiek, zijn gevoel voor weemoed, én de alomtegenwoordigheid van al dan niet sprekende katten.
Japankenner Luk Van Haute, onder meer vertaler van werken van Kenzaburo Oe, Soseki Natsume, Haruki Murakami en Yasunari Kawabata, houdt ervan om deze stereotypen te ontmaskeren. In zijn nieuwe essaybundel Trein naar Kamakura (Cossee) stelt hij dat veel ‘typisch Japanse’ dingen eigenlijk van Chinese oorsprong zijn. Dit geldt bijvoorbeeld voor bushido, de extreem loyale moraal van de samurai, die vaak wordt beschouwd als een toonbeeld van Japansheid. Ook het beeld van de serene Japanner ‘bij wie de zen in de ziel zit’ stelt hij rücksichtlos bij. En over kattenverhalen merkt hij nuchter op dat die in alle landen populair zijn (denk in de Nederlandse literatuur bijvoorbeeld aan de katten van Remco Campert of W.F. Hermans), omdat mensen nu eenmaal idolaat zijn van hun feliene vrienden.
In Trein naar Kamakura behandelt Van Haute zestien Japanse schrijvers door plekken te bezoeken die in hun leven en werk een voorname rol spelen. Zo mengt Van Haute behendig het genre van de reisreportage met (cultuur)historische en literaire bespiegelingen. Vertalen is een lastige professie, zo legt hij uit, maar uit het Japans is het extra moeilijk omdat die taal ‘grammaticaal vaag’ is. Het Japans heeft immers geen lidwoorden, er is geen onderscheid tussen enkelvoud en meervoud, voornaamwoorden worden meestal weggelaten. Dat je als westerling grote kans loopt regelmatig lost in translation te raken wanneer je Japan bezoekt, zelfs als je de taal gestudeerd hebt, is onvermijdelijk. Mogelijk is die ‘vaagheid’ ook de reden dat bepaalde ideeën over Japan en de Japanner zo hardnekkig blijven circuleren. Een cliché geeft immers (schijnbare) houvast in een chaotische, onbegrijpelijke wereld.
Vannacht is Van Haute te gast bij Nooit meer slapen, waar hij ongetwijfeld opnieuw gehakt, pardon, tsukune zal maken van enkele Japanse stereotypen.