De klassiekste klassieke muziek is te vinden in de tweede helft van de achttiende eeuw. De tijd riep om muziek die eenvoud en natuurlijkheid hoog in het vaandel droeg. Het leidt als vanzelf tot liedjes met vaste patronen, net als in een doorsnee volkswijsje of boerendans. Maar niemand verbood het de componisten om met subtiele veranderingen de patronen te verlevendigen. Denk aan een handgeknoopt tapijt ten opzichte van een fabriekspatroon van Carpetland en u begrijpt het verschil.
Mozart was een meester in het ontregelen van patronen. Zijn muziek klinkt alsof je haar de eerste keer al kunt meezingen, totdat je de proef op de som neemt en merkt dat je steeds op het verkeerde been wordt gezet met onverwachte akkoorden, verrassende tonen, forse accenten, of geraffineerde veranderingen van het ritme. Niet een keer, of twee keer, maar doorlopend. De eenvoud is schijn.
Vanavond is Symfonie nr. 39 te horen op NPO Klassiek. Mozart componeerde haar in 1789, twee jaar voor zijn dood. Zijn symfonieën vertonen een opgaande lijn van standaard naar onvoorspelbaar. Niet een kaarsrechte lijn, maar de richting is overduidelijk en in 1789 was Mozart ver verwijderd geraakt van de eenvoudsidealen der klassieke muziek. Gaat het loopje omhoog, gaat het omlaag, of zit er een klein bochtje in? Herhaalt hij wel, of herhaalt hij niet? Speelt iedereen hetzelfde ritme, of doet een enkel instrument opeens iets afwijkends? Je weet het pas zeker nadat het geklonken heeft en ondertussen buitelen de prachtigste melodieën over elkaar heen. Het is een wonder van vernuft.