‘Wat mij opvalt is dat vrouwen zich toch snel laten verkrachten. Ze geven gauw hun verzet op. Ik heb het idee dat een goed weerbare vrouw het aantal verkrachtingen drastisch zal doen afnemen.’ Deze woorden komen niet van een willekeurige passant die zojuist overvallen is door een cameraploeg, maar van een van onze bekendste strafrechtadvocaten, Gerard Spong, die zich dagelijks over talloze zedenzaken buigt.
De uitspraak deed Spong in de documentaire Blauwe ballen en andere verkrachtingsmythes, waarin documentairemaker Sunny Bergman (1972) onderzoekt waarom seksueel geweld zo wijdverbreid is en waarom het zo moeilijk is om daders voor de rechter te krijgen. Je zou evenwel kunnen zeggen dat de uitspraak aan Spong is ontlokt door de kritische maker die Bergman is, wier kracht precies schuilt in het scherp doch ontwapenend blootleggen van ongelijkheid en systemisch onrecht.
Bergman schuwt in haar werk geen taboes en lijkt met haar maatschappijkritiek vaak voor de troepen uit te lopen. En met effect, een levendig publiek debat is inmiddels te verwachten bij een Sunny Bergman-productie. Alleen al op het fragment met de uitspraak van Spong kwam op sociale media een stortvloed aan reacties en commentaren, gevolgd door columns in kranten en tijdschriften. Ook werd er een paginagrote advertentie in het AD geplaatst, op initiatief van onder andere een consulent seksuele gezondheid, met de tekst: ‘Beste Gerard, het ligt niet aan de vrouwen.’
Een belangrijke reden om juist nu een film over seksueel geweld te maken, was voor Bergman de nieuwe Wet seksuele misdrijven, ingevoerd in 2024. Volgens die wet is iemand strafbaar als de ander niet heeft ingestemd met seks. Een significant verschil met de oude wet, waarbij dwang en geweld vereisten waren. Zou deze nieuwe wet helpen, bij de bestrijding van seksueel geweld? Bergman heeft haar eigen negatieve ervaringen met seksueel geweld lang niet serieus genomen. Sluit deze wet mogelijk beter aan op haar ervaring, waarbij van geweld inderdaad geen sprake was, maar evengoed niet van toestemming?
Enkele andere veelbesproken documentaires van Bergmans hand zijn Beperkt houdbaar, Sletvrees, Zwart als roet, Wit is ook een kleur en Man made. In 2023 verscheen Mijn nazi-opa, een spraakmakende memoir over Bergmans pijnlijke familiegeschiedenis. Stuk voor stuk werk dat, net als Blauwe ballen en andere verkrachtingsmythes – waarvoor Bergman onlangs van de Nipkowschijfjury een eervolle vermelding kreeg –, gedreven is door persoonlijke ervaringen. In een interview met NPO Doc zei ze daarover dat als ze haar eigen kwetsbaarheid inzet, ze daarmee verbinding schept en haar activistische boodschap beter overkomt. Haar persoonlijke verhaal gebruikt ze om een film politiek te maken.
Maar wat doet het met je, als maker en mens, om steeds weer op de barricades te staan en onrecht aan te kaarten? Bergmans rijke oeuvre vraagt meer dan ooit om een verdiepend gesprek over haar drijfveren, evenals om reflectie op de maatschappij waarin we nu leven.