Uit de boodschappentas piepte een Engelse biografie van Modest Moessorgski en zo kwam het gesprek in de winkel op diens orkestwerk Nacht op de kale berg. De winkelier zag een oude indiaan voor zich; een klant het besneeuwde hutje uit De acht bergen van Paolo Cognetti en de eigenaar van de tas een desolaat landschap. Het lijkt op elkaar, maar is allemaal net niet hetzelfde. Na wat heen en weer gepraat was de slotsom dat ‘kale berg’ weinig goeds belooft – misschien komt het door ‘kaalslag’, of misschien omdat toevallige passanten het liever met elkaar eens worden voor ze huns weegs gaan.
De Engelse biograaf schrijft ‘Night on a bare mountain’, maar andere Engelsen vertalen het ook wel als ‘bald mountain’. Je kunt je als Nederlander afvragen of dat hetzelfde onheilsgemoed opwekt als ‘kale berg’. Een bevriende vertaler vond desgevraagd van niet. Hij dacht aan een eenvoudig trekkerstentje, wat weer strookt met het tentje in de roman Nacht op de kale berg van Karel van het Reve. Bij oudere lezers is het misschien al door het hoofd geschoten. In de roman is het eigenlijk avond, het tentje staat niet op een berg en de berg is niet kaal, maar welig begroeid met gras, struiken en bomen, zoals Van het Reve zelf schrijft. Hij voegt eraan toe dat het een benaming is die de aandacht trekt door haar onjuistheid.
Moessorgski maakte zes aanzetten en min of meer voltooide versies van Notsj na lysoj gore, zoals de Russen zeggen. De aanleiding was het toneelstuk Heksen van zijn vriend Georgi von Mengden. De toneeltekst is verdwenen, maar Moessorgski schreef voor een van zijn versies een toelichting over heksenstreken en de duivel. Dan begrepen de luisteraars ongeveer wat ze hoorden. Zes jaar na Moessorgski’s dood maakte Nikolaj Rimski-Korsakov met behulp van alle versies en aanzetten die hij geen van alle goed geslaagd vond, een nieuwe versie die hem wel tevreden stemde. Deze bewerking wordt tegenwoordig gespeeld alsof het Moessorgski’s origineel betreft. Het is ongewis in hoeverre het oorspronkelijke verhaal nog terug te horen is. En zonder toelichting slaat de fantasie van luisteraars op hol bij Nacht op de kale berg. De een hoort een huisje in de sneeuw, de ander een tentje op een berg die eigenlijk een heuvel is. Of het juist is of niet, het blijft een sterke titel.