Herfst (2016), Winter (2017), Lente (2019) en Zomer (2020) – de seizoenencyclus van de Britse auteur Ali Smith vormde in de tweede helft van de jaren tien een opmerkelijk literair fenomeen. In de los van elkaar te lezen romans wisselen intieme verhalen zich af met brede reflecties over de mensheid. Beschouwingen over de Brexit staan pal naast passages over de eeuwige en cyclische onderstroom van de tijd. Smith behandelt het kleine naast het grote, en husselt alles door elkaar in een niet-lineaire potpourri. De boeken zijn afwisselend poëtisch, abstract, geëngageerd en absurd, en gaan over vriendschap, liefde, kunst, het verleden, het heden, Britse politiek, het post-truth-tijdperk, migratie, corona … over alles eigenlijk.
Niet per se materiaal waarvan je denkt: dat moet op toneel. Toch wilde Eric de Vroedt, regisseur en artistiek directeur van Het Nationale Theater, het proberen. Toen hij de boeken las, steeds in de zomervakantie, was hij diep onder de indruk van de vele stijlen, verhaallijnen, associaties en observaties. Volgens hem bedient Smith zich van zoveel verschillende registers om een hoopvol antwoord te bieden op de vraag hoe je ‘betekenisvol kunt leven in een wereld die ten onder gaat’, vertelde hij onlangs in de Holland Festival-podcast van De Groene Amsterdammer. Het wakkerde zijn langgekoesterde wens aan om een theatervoorstelling ‘over alles’ te maken.
Maar hoe zet je zoiets op de planken? Verschillende tekstschrijvers die hij benaderde gaven de opdracht terug: te véél, te complex, onmogelijk voor toneel. Dus pakte hij zelf de handschoen op. ‘Een prettige vrijbrief,’ aldus De Vroedt. ‘Als mensen zeggen dat het onmogelijk is, dan is het eigenlijk al mislukt en kan het daarna alleen nog maar leuk worden.’
Het resultaat is zijn langste marathonvoorstelling ooit. Het zeven uur durende De seizoenen gaat in première op het Holland Festival en toert daarna door het land. Intuïtief selecteerde De Vroedt uit de grote verscheidenheid aan scènes uit de boeken. Volgens hem heeft dat geleid tot een ‘heldere voorstelling’, die bepaalde lijnen en verbanden uit de romancyclus aan de oppervlakte brengt die je als lezer misschien niet had opgepikt. Vanavond vertelt hij erover in Nooit meer slapen.