‘WIJ GAAN PLEITE’ valt te lezen op een bord van een demonstrant. Afgelopen november kwamen sociaal advocaten in actie in Rotterdam omdat hun vak aanzienlijk onder druk staat. Het aantal gesubsidieerde advocaten, die rechtsbijstand verlenen aan mensen met een kleine beurs, neemt jaarlijks af met 140 personen, zo becijferde de Nederlandse orde van advocaten. Ruim een derde van de Nederlanders komt in aanmerking voor rechtsbijstand, waarbij de overheid vaak de partij is waartegen wordt geprocedeerd. Wat de gevolgen kunnen zijn als mensen geen toegang hebben tot rechtsbijstand – omdat er onvoldoende sociaal advocaten zijn, of omdat de overheid rechtshulpzoekenden soms ten onrechte rechtsbijstand ontzegt – blijkt uit rapporten die zijn uitgebracht rondom de toeslagenaffaire. Zo pleit de parlementaire enquêtecommissie Fraudebestrijding en Dienstverlening in het rapport ‘Blind voor mens en recht’ (2024) voor maatregelen om het tekort aan sociaal advocaten terug te dringen en te voorkomen dat groepen mensen geen toegang hebben tot het recht. En, zo luidt de conclusie in ‘Ongekend onrecht’ (2021): Nederland heeft nood aan ‘een beter of consistenter systeem van rechtsbescherming’.
Rechtsbescherming is een grondrecht en maakt het beroep van sociaal advocaat daarom onmisbaar. Na docenten, huisartsen en arbeidsmigranten belicht de derde aflevering van de vijfdelige serie De onmisbaren (VPRO) het werk van sociaal advocaten. Presentator Nadia Moussaid neemt de kijker mee naar Nijmegen en Amsterdam waar een groepje sociaal advocaten in een kantoorpand (gedeeld, om zo de kosten te drukken) hun cliënten bijstaat. Maatschappelijke rechtvaardigheid en oog hebben voor menselijk onrecht staan hoog in het vaandel bij de advocaten. Maar de vergoedingen die de gesubsidieerde advocaten via zogeheten ‘toevoegingen’ ontvangen zijn simpelweg ontoereikend. Veel jonge advocaten kiezen daarom niet voor het vak. De werkdruk is hoog, de zaken worden complexer. ‘Je hebt geen tijd om een burn-out te hebben,’ deelt een ervaren sociaal advocaat met Moussaid. ‘Dan maar ontspanning zoeken, vogeltjes kijken,’ vervolgt ze half grappend. ‘Maar ja, daar moet je ook voor procederen.’ Die aantallen nemen immers, net als in haar beroepsgroep, ook af.