Wie actief is op sociale media, wordt er nu en dan geheid mee geconfronteerd: BN’ers en zogenaamde ‘gezondheidsinfluencers’ die ongefundeerde adviezen verspreiden. Denk aan jonge vrouwen die de pil afraden en hun volgers onbetrouwbare anticonceptiemethoden adviseren, in plaats van dat ‘hormonale gif’. Of bekende gezichten van televisie die allerlei voedingssupplementen aanprijzen, die volgens hen noodzakelijk zijn voor je gezondheid (waar ze uiteraard voor betaald krijgen).
In het nieuwe BNNVARA-programma Gezond of gelul? worden deze en andere bedenkelijke claims onder de loep genomen. Met een vaste rubriek voor een van ‘s lands grootste strijders tegen de pseudowetenschap: Adriaan ter Braack, beter bekend als de kritische ‘Sjamadriaan’.
In de aflevering van vandaag spreekt presentator Max Terpstra onder anderen dermatologen en scheikundigen die het belang van zonnebrandcrème onderstrepen. Dit in tegenstelling tot sommige influencers, die beweren dat de crème kanker en hormoonschommelingen kan veroorzaken doordat het bepaalde stoffen bevat. Claims die in Gezond of gelul door iedere expert, wetenschapper en arts worden weersproken. En die Ter Braack nog eens op een geestige manier toelicht. Want ja, er kunnen soms stoffen in zonnebrandcrème zitten die schadelijk kunnen zijn, míts je daar liters van drinkt – wat Ter Braack vervolgens zogenaamd gulzig demonstreert.
Ter Braack studeerde wiskunde en natuurkunde en schuift als wetenschapsjournalist regelmatig aan bij talkshows en podcasts. Vorig jaar kwam ook zijn boek Eigen onderzoek eerst uit, over de wildgroei aan online gezondheidsmythes, die hij voortdurend op zijn socials aan de kaak stelt.
‘Kwakzalverij is van alle tijden,’ zegt Ter Braack. ‘Het probleem van deze tijd is alleen dat iedereen die onzin wil verkopen, een sociale media-account kan aanmaken en dat het algoritme daarop inspeelt. Je kunt dat mensen natuurlijk niet verbieden, dan krijg je weer te maken met de vrijheid van meningsuiting. Maar het zou fijn zijn als we wat bewuster worden van alle onzin die influencers verkopen. Al gebeurt dat volgens mij al wel steeds meer.’
Ter Braack gaat online als volgt te werk: als hij desinformatie tegenkomt, stuurt hij altijd eerst een persoonlijk bericht, waarin hij zegt dat hetgeen wat ze verkondigen niet klopt. ‘Heel soms word ik dan bedankt en halen mensen het weg. Dat zijn vaak mainstream influencers, die zich ergens niet helemaal in hebben verdiept. Maar meestal heb ik te maken met hardcore gezondheidheidsinfluencers, die me meteen blokkeren.’
Over algoritmes gesproken: Ter Braacks tijdlijn zal wel veel bizarre materie bevatten. Kijkt hij nog wel eens ergens van op? Ter Braack: ‘Als ‘Sjamadriaan’ ben ik door veel mensen geblokkeerd. Maar ik heb ook een alternatief account, waardoor ik alsnog iedereen kan volgen. En daar zie ik wel veel alarmerende dingen voorbijkomen, ja. Laatst zag ik bijvoorbeeld dat mensen met vers gezette koffie zichzelf een klysma geven. Toen dacht ik wel weer: holy shit, hoe verzinnen ze het?’