‘Lief internet,’ zegt de voice-over in de VPRO Tegenlicht-aflevering van vanavond, genaamd ‘Error 404: het internet in crisis’. ‘In het begin was je een geschenk uit de hemel. Je ging ons bevrijden en verbinden in een rijkdom van kennis en creativiteit. Maar langzamerhand begon je te veranderen. Eerst surften we vrij de wereld over, nu wil je van alles verkopen.’ Ondertussen zien we het welkomstscherm van Windows 1995 met bijpassend welkomstgeluidje. We horen pruttelende gepiep van een inbelverbinding uit die tijd. Het was lang voordat Elon Musk Twitter kocht en kinderen verslaafd waren aan TikTok.
In de aflevering zien we verschillende mensen die elk op hun eigen manier strijden tegen de almacht van big tech. Ze knokken ervoor om ons, gebruikers van het internet, weer meer controle te geven. ‘Gezien de enorme impact die internet heeft op ons leven is het gek dat er zo weinig regels zijn,’ zegt Europarlementariër Kim van Sparrentak (GroenLinks). Zij strijdt voor het verbieden van verslavende mechanismen in technologie die onze hersenen beschadigen. Hoe hard dat nodig is blijkt bijvoorbeeld uit brieven die Sparrentak ontvangt van kleuterleiders die vertellen over kleuters die een tekening proberen weg te swipen. De EU is koploper in de regulering van big tech, maar er zijn ook initiatieven vanuit de samenleving. Zo zijn er creatievelingen die tools ontwerpen waarmee gebruikers zelf kunnen sturen wat voor content ze op platforms te zien krijgen. Maar wie zo’n tool ontwerpt ontvangt meteen intimiderende brieven van techbedrijven die dreigen met rechtszaken. Advocaat Ramya Krishnan van Knight Institute, een organisatie die zich inzet voor de vrijheid van meningsuiting, voert een rechtszaak tegen Meta waarin ze zo iemand bijstaat.
Technologie is niet goed of slecht, vindt Rudy van Belkom van Stichting Toekomstbeeld der Techniek: het gaat erom hoe het ontworpen is en met welk doel. Zo bestaan er algoritmes die consensus in kaart brengen in plaats van verdeeldheid bevorderen, maar socialemediabedrijven passen die niet toe in hun apps omdat ze daar minder mee kunnen verdienen. Andere strategieën zijn het bevorderen van interoperabiliteit, zodat bijvoorbeeld WhatsApp- en Telegramgebruikers gewoon met elkaar kunnen appen, net zoals iemand met een mailaccount van Yahoo kan mailen met een Gmailgebruiker. Dat biedt kansen voor nieuwe spelers op de markt, waardoor er barsten kunnen ontstaan in de almacht van big tech. Maar er is nog een lange weg te gaan. Terwijl Van Sparrentak in het Europarlement aan het woord is, zit een collega van haar door plaatjes te scrollen op zijn iPad.