Watertemperaturen tikten afgelopen zomer wereldrecords aan. In de Middellandse Zee kwam het kwik boven de 30 graden, en voor de kust van Miami werd zelfs 38 graden gemeten. Reden voor Focus om deze week in de warme zeeën te duiken. En dat blijkt ook heel goed dicht bij huis te kunnen; in de Waddenzee. Ondiep water heeft namelijk minder volume, en warmt daardoor sneller op. Daar komt bij: de wadplaten liggen de helft van de tijd droog, en worden dan ongehinderd opgewarmd door de zon. 'Als het water er dan weer overheen stroomt, wordt het van boven én van onder opgewarmd,’ vertelt Katja Philippart. Zij is directeur van de Waddenacademie en onderzoeker bij het NIOZ, en ook te zien in de Focus-aflevering. De effecten van klimaatverandering zijn door deze opwarming in het Waddengebied al sinds de jaren tachtig zichtbaar.
In het Waddengebied komen tien tot twaalf trekvogels per jaar langs, daarnaast is het ook nog eens een kinderkamer voor vele vissoorten. En dus bij uitstek een gebied om onderzoek naar te doen. ‘We zien hier veel dingen gebeuren die we elders niet zien, simpelweg omdat daar geen onderzoek wordt gedaan'. De verschuiving van het leefgebied van soorten, bijvoorbeeld. ‘Ze komen vanuit het zuiden binnen, en andere soorten verdwijnen juist weer naar het noorden de Waddenzee uit'.
Opwarming van de zee leidt sinds 2018 regelmatig tot massale sterfte van kokkels, schelpdiertjes die zich graag in het Waddenzand ingraven. 'We zien elke keer drie weken na een hittegolf dat het wad wit kleurt van de schelpen van gestorven kokkels. Dat is echt confronterend'. Die sterfte heeft bovendien allerlei effecten op het ecosysteem. Zo filteren kokkels algen uit het water, waardoor na een hittegolf de filtratie omlaag gaat en de bodem verandert, omdat die het zonder de beweeglijkheid van de kokkels moet stellen.
De hittegolven zorgen ook voor watertekorten. De afgelopen twintig jaar is de aanvoer van zoet water bijna gehalveerd, blijkt uit nieuw onderzoek naar de Deense, Duitse en Nederlandse Waddenzee. Dat is niet alleen omdat er minder neerslag valt, maar ook omdat de neerslag onregelmatiger valt en wordt vastgehouden als reserve voor droge perioden.
Behalve als klimaatopwarmer speelt de mens ook een actieve rol in het Waddengebied als bewoner en toerist. Alleen al voor het openhouden van sommige vaargeulen moet er per persoon per overtocht 3 kubieke meter wadbodem worden verplaatst, rekent Philippart voor. 'Daarmee loop je tegen ecologische grenzen aan.’ Een van de uitdagingen is dan ook om dezelfde hoeveelheid toeristen te vervoeren met minder schade. Op ondiepere boten bijvoorbeeld, of door de auto niet mee te nemen. Uiteindelijk is Philippart hoopvol gestemd over de toekomst. ‘Veel partijen zien dat het zo niet verder kan. Bovendien hebben veel mensen echt hart voor het gebied.'