Hoeveel verzet heeft de wereld nodig voordat de grootste uitwas van het kapitalisme, de aanhoudende ongelijkheid tussen mannen en vrouwen, is uitgeroeid? Wie het pamflet Kapitalisme is seksisme (Podium) van filosoof en journalist Doortje Smithuijsen (1992) leest, kan niet anders dan droevig maar strijdvaardig concluderen: we zijn nog wel even bezig.
‘In dit pamflet onderzoek ik de manier waarop het kapitalisme het denken van jonge vrouwen veelal ongemerkt beïnvloedt, hoe het hen op die manier een ongelijk systeem in duwt, ten koste van hun autonomie,’ schrijft Smithuijsen – zelf een jonge vrouw. En dat ze bovendien een geprivilegieerde vrouw is weet ze zelf maar al te goed: wit, theoretisch opgeleid en in het bezit van tijd en geld voor zaken waar je als zelfbewuste millennial vooral meesmuilend over hoort te doen, zoals cacaoceremonies en een Rocycle-abonnement.
Smithuijsen is ook een vrouw aan wie te pas en te onpas wordt gevraagd of ze haar eitjes laat invriezen. Door moeders van vriendinnen, door dates, en door haar eigen geïnternaliseerde stem die ergens onderweg overtuigd is geraakt van het idee dat een leven zonder kinderen nooit écht meetelt en ze er dus moeten komen. ‘Waar die gedachte precies vandaan kwam wist ik nog niet, maar ineens was het voor mij zonneklaar dat een vrouw die nooit moeder wordt een vrouw is die gefaald heeft – en ik wilde natuurlijk niet falen,’ zegt Smithuijsen.
Aan de hand van feministische schrijvers en denkers als Simone de Beauvoir en Élisabeth Badinter, keert Smithuijsen terug naar de wortels van het kapitalisme, en hoe deze door mannen ontworpen sociaaleconomische fuik is bedacht om vrouwen te bevriezen in een ideaalbeeld waarin ze zich – natuurlijk – moeten ontwikkelen, maar dan wel graag gedienstig richting het moederschap, het huishouden en torenhoge schoonheidseisen. De oermoeder? De biologische klok? Het zijn constructen waar het kapitalisme uitstekend bij vaart, omdat ze – boven alles – de patriarchale status quo in stand houden. Vakkundig maakt Smithuijsen, vannacht te gast in Nooit meer slapen, inzichtelijk dat de vrijheid waarmee moderne vrouwen hun eigen pad kunnen kiezen nog altijd symbolisch is.
Lang is de lijst met vriendinnen die bang zijn. Om geen moeder te worden. Om, eenmaal moeder, een carrière te verliezen. Bang omdat er geen kinderwens is – of dat die te laat komt. Om zonder botox niet meer aan de man te komen (want ‘alleen’ eindigen? Gefaald!). Begrijpelijk bang, dus, om uit de pas te lopen en een weg vol systemische weerstand in te slaan. Al deze worstelingen zijn allesbehalve nieuw, maar ze blijven onthutsend.