In 2021 ontving ze als eerste zwarte vrouw een grafmonument in het Panthéon in Parijs; de hoogste eer die een Franse burger ten deel kan vallen. Josephine Baker (1906-1975) werd weliswaar geboren in de VS, maar brak als jonge revuedanseres door in Parijs en nam in 1937 de Franse nationaliteit aan. Tegen die tijd was Baker – die als kind nog dakloos door New York had gezworven – een internationale ster, die bekendstond om haar wulpse zang- en dansoptredens. En om haar exotische verschijning: zoveel vrouwen van kleur stonden er destijds niet op Europese podia.
Maar die bijzetting in het Panthéon is vooral te danken aan haar latere daden. In de Tweede Wereldoorlog vluchtte ze de hoofdstad uit, naar een dorpje in de Dordogne, waar ze een oud kasteel betrok. Van daaruit werd ze actief in het Franse verzet, met haar roem als een effectieve dekmantel. Na de oorlog besloot ze maar liefst twaalf kinderen te adopteren, van alle mogelijke nationaliteiten – een statement tegen racisme en uitsluiting. Later begon ze weer veel naar de VS te reizen, waar ze actief werd in de Afro-Amerikaanse burgerrechtenbeweging. Tijdens de beroemde mars naar Washington in 1963 was ze een van de sprekers naast Martin Luther King.
In Andere tijden vanavond een portret van Josephine Baker, van regisseur Femke van Wiggen en presentator Astrid Sy, die samen ook een tentoonstelling over haar voorbereiden voor het Verzetsmuseum. Van Wiggen vertelt: ‘Vóór de bijzetting in het Panthéon denk ik dat er, met name buiten Frankrijk, een vrij eenzijdig beeld van Baker bestond. Als mensen haar überhaupt nog kenden, was ze vooral die showbizzgirl die halfnaakt in een bananenrokje danste, en die affaires had met beroemdheden als Hemmingway en Frida Kahlo. Mede door die erkenning van de Franse staat gaat het nu weer veel meer over haar verzetswerk en activisme.’
Sowieso lijkt er sprake van een massale herontdekking. In 2025 is Baker vijftig jaar overleden en moeten er meerdere producties over haar verschijnen: naast de genoemde expo, onder meer een Nederlandse musical en een dramaserie van de Amerikaanse studio A24. Femke van Wiggen werkt zelf ook nog aan een boek over Bakers veelkleurige gezin. In het kader daarvan mocht ze destijds aanwezig zijn bij de ceremonie in het Panthéon, vertelt ze: ‘Dat was een heel verbroederend evenement. De hele stad liep ervoor uit, overal werden haar liedjes gezongen, echt bijzonder. Ik denk dat de hernieuwde aandacht voor Baker nauw samenhangt met de tijdgeest. In Europa zijn we de laatste jaren heel anders naar onze eigen geschiedenis gaan kijken, en in die context valt des te meer op hoe bijzonder het was wat zij als zwarte vrouw allemaal voor elkaar kreeg. Ze is een waanzinnig positief zwart rolmodel, dat op allerlei beslissende momenten in de geschiedenis aanwezig was – een soort Forrest Gump ja, die dan niet zomaar toekeek maar telkens weer haar nek durfde uit te steken.’