Als je aan Palestijnen denkt, denk je waarschijnlijk aan Gaza en de Westoever. Maar dat er ook in Israël veel Palestijnen wonen, dat weet niet iedereen. Deze zeker twee miljoen zogenoemde Palestijnse Israëliërs zijn veelal in Israël geboren en hebben het Israëlische staatsburgerschap. Maar of ze zich ook Israëliër voelen?
Dat onderzocht documentairemaker en regisseur Özgür Canel in haar documentaire Vaderland (EO/NTR). Canel maakte eerder documentaires over de Joodse gemeenschappen in Zutphen (Galut, leven als normale mensen) en Amstelveen (Beth Amstelveen, Jeruzalem a/d Amstel). ‘Als student antropologie heb ik onderzoek gedaan naar een Joodse stroming in Turkije,’ vertelt Canel. ‘Zo kwam ik erachter dat de Turkse en Joodse cultuur veel met elkaar gemeen hebben. Ik raakte geïntrigeerd. Toen ik vervolgens jaren geleden op doorreis door Israël ontdekte dat er ook Arabische Israëliërs bestaan, wist ik meteen: hier wil ik ooit iets mee doen. Dat idee lag jaren op de plank, maar nu is het er dan eindelijk.’
Canel maakte de opnames voor Vaderland in de eerste helft van 2023, vertelt ze. ‘Vóór de aanslagen van 7 oktober dus. Dat is een belangrijke disclaimer. Toch hadden Israëlische Palestijnen ook toen al het gevoel in een vreemde positie te verkeren. Ze voelen zich geprivilegieerd ten opzichte van de Palestijnen die in de bezette gebieden leven; tegelijkertijd zijn ze ook lang niet allemaal tevreden over hun positie binnen de Israëlische samenleving.’
Zo bezocht Canel Beit Ha’Gefen, een Arabisch-Joods cultureel instituut in de stad Haifa waar onder meer Palestijnse kunst wordt tentoongesteld. Multidisciplinair kunstenaar Aysha E Arar exposeert er schilderijen waarin haar Palestijnse identiteit centraal staat.
‘Ik zal altijd een Palestijn zijn,’ zegt E Arar in Vaderland. ‘Mijn kunst gaat over de vrijheden die ik mis, zowel op sociaal als politiek vlak. Dit is een Israëlische galerie, maar ik zal mezelf altijd een Palestijnse kunstenaar noemen. Zij [de galeriehouders, red.] weten dat en respecteren dat.’
‘Een deel van Aysha’s familie woont in Gaza,’ zegt Canel. ‘Ze kan daar nu niet heen. Dat is voor haar natuurlijk heel pijnlijk.’
Bij ELAH, een Nederlands-Israëlische slachtofferhulporganisatie, kunnen Palestijnen terecht die psychologische hulp nodig hebben. ‘ELAH is ooit opgericht om Joods-Israëlische Holocaustoverlevenden te ondersteunen,’ zegt Canel, ‘maar sinds zeven jaar geleden helpen ze ook de Arabische gemeenschappen in het land.’
‘We gaan allemaal door een moeilijke tijd,’ zegt een medewerker van ELAH in gesprek met Israëlische en Palestijnse collega’s. ‘De straten staan in brand, maar hier hebben we een klein eilandje van stabiliteit gecreëerd. Een eilandje van vriendschap en gezond verstand.’
‘Ik vind het bijzonder hoe deze mensen over hun eigen schaduw heen stappen om zo nader tot elkaar te komen,’ zegt Canel. ‘En dat ondanks alle gevoeligheden. Je zou bijna willen zeggen: als zij het kunnen, dan wij het in Nederland toch zeker ook?’