Tijdens een repetitie van drie muzikanten ontstond discussie over het tempo. Speel je dit niet te snel, vroeg nummer één vriendelijk aan nummer twee die het tempo bepaalde. Die keek verbaasd, en nummer drie schoot hem te hulp door te wijzen naar een grote klok waar de secondewijzer toevallig precies het gespeelde en voorgeschreven tempo aangaf. Zaak gesloten, pleit beslecht.
Een beetje een gemakkelijke overwinning is dat wel. Want een schrijftafeltempo blijkt vaak niet te werken in de concertzaal. Vraag het maar aan de componisten zelf. Met een karakteraanduiding als allegro of andante ligt dat anders. Daarin vergist een componist zich niet. In een karakter of, zo u wilt, sfeeraanduiding, zit een marge voor het tempo besloten. Een allegro voltrekt zich volgens de metronoom in 120 tot 168 tellen per minuut. Dan kan het ook wel 116 of 112 zijn, denkt u misschien, wat weet zo’n metronoom nou? Inderdaad, zolang een allegro snel en vrolijk klinkt is het een allegro. Een onwrikbaar juist tempo bestaat niet, een goed getroffen karakter wel.
Robert Schumann schreef ‘130’ boven het eerste deel van zijn Celloconcert en ook ‘nicht zu schnell’. Een verwarrende combinatie, want 130 klinkt doorgaans behoorlijk snel. Veel cellisten spelen het begin dan ook langzamer. De eerste vijf treffers op YouTube werden geklokt op 104, 88, 92, 92 en 80. Het zijn benaderingen, want het tempo schommelt enorm in de dramatische openingsmaten van deze prachtige muziek. Maar je kunt gerust stellen dat de populairste cellisten van het internet twintig tot veertig procent van het voorgeschreven tempo afsnoepen. Zo zijn we het gewend te horen en zo horen we het graag, want Schumanns celloconcert is overdonderend mooie muziek.
Zou Schumann zich vergist hebben toen hij 130 boven de partituur schreef? Of had hij een onnauwkeurige metronoom? Volgens mensen die het kunnen weten ijkte Schumann haar regelmatig. Dat kan twee dingen betekenen: Schumann verzorgde zijn metronoom zo nauwkeurig als de buurman zondags zijn auto wast, of het apparaat tikte zulke malle tempo’s dat hij het steeds moest controleren. Een enkele cellist houdt zich trouwens wel aan Schumanns tempo. Dan wordt de muziek minder dramatisch uit elkaar getrokken en klinkt ze onverwacht fris, wat ook erg mooi is. En ondanks het hoge tempo blijft het ‘niet te snel’.
Vanavond is Schumanns celloconcert te horen op NPO Klassiek. Als de sfeer bevalt, dan klopt het tempo.