Wat erin het hoofd van Theo van Gogh omging blijft ook na ‘Ik heb Allah aan de lijn’, het laatste deel van zijn vierdelige portret, onduidelijk. Dat lijkt niemand te weten. Ook zijn vrienden niet. ‘Je kon niet in zijn binnenste komen. Hij wilde daar niets van weten, een afweersysteem op pootjes,’ zegt Justus van Oel. Volgens Theodor Holman voelde Van Gogh vanbinnen grote leegte: ‘Hij begreep zichzelf en de mensen niet.’ De Wassenaarse dondersteen formuleerde het zelf uiterst somber: ‘Voor mij is het bestaan een hel van motregen. Ik voel niets, ik ben dood.’
Dat weerhield hem er niet van, of stimuleerde hem wellicht om conflicten aan te gaan. Want ruzie zorgt voor leven in de brouwerij. En, in navolging van zijn idool Pim Fortuyn, richtte hij zijn toorn op zo’n beetje de hele Nederlandse moslimgemeenschap. ‘Ik vind de islam een achterlijke cultuur en vind dat ik dat zeggen mag,’ riep hij bij herhaling. Dat mocht ook, maar je maakt er geen vrienden mee. Wel vijanden. En sommige van die vijanden zijn tot alles in staat. Van Gogh, wie met naam en adres in het telefoonboek stond en wiens slot al jaren stuk was, voelde zich onkwetsbaar. Want schelden deed hém geen pijn en mocht er iemand naar de rechter stappen omdat die zich gekwetst of beledigd voelde, dan was dat alleen maar mooi meegenomen. Dus toen Ayaan Hirsi Ali hem vroeg voor Submission, een pamflet om in Zomergasten te vertonen, twijfelde hij geen minuut.
Dat dit niet zonder risico was wist hij. Op zijn website De gezonde roker ontving hij tenslotte dagelijks bedreigingen van islamisten. Voor de zekerheid vonden de opnamen in het geheim plaats, stonden er slechts twee namen op de aftiteling en reed de wijkagent een extra rondje door zijn straat. Twee maanden later werd hij door Mohammed Bouyeri vermoord. Met de groeten aan Ayaan Hirsi Ali. Dezelfde avond stroomde de Dam vol voor een lawaaidemonstratie tegen gewelddadige uitwassen van de islam. Twintig jaar later citeert filmer De Jongh in zijn vierluik vanwege veiligheidsredenen niet uit Submission. Naar maar waar.