Een vroege foto uit het enorme oeuvre van Viviane Sassen: een zelfportret uit 1989 van de kunstenaar-fotograaf, die in haar twintiger jaren ook actief was fotomodel. We zien de zeventienjarige Sassen met gesloten ogen, naakt, maar haar borsten zijn vervangen door lenzen van fototoestellen. Het is een typerende, symbolische foto, in meerdere opzichten. Hij weerspiegelt Sassens voorkeur voor surrealistische, verwarrende beelden. Heeft de gelikte esthetiek van een fashionfoto, die Sassen als modefotograaf perfect beheerst. Maar het mooiste is de omdraaiing van het perspectief: deze vrouw wil niet bekeken en gefotografeerd worden, maar zelf kijken en fotograferen.
Toen fotografen tijdens shoots dingen naar haar riepen als ‘bedrijf de liefde met de camera, verleid me!’ waren de zelfportretten voor Sassen (1972) een manier om de controle terug te pakken. Ze studeerde aan de kunstacademie in Utrecht, richting fotografie, en werkt sinds de jaren negentig als fashionfotograaf voor grote modemerken als Prada en Dior. Met haar vrije werk werd ze vooral bekend vanaf 2007 toen ze haar beroemdste foto D.N.A. publiceerde. Een Ghanese man in hippe broek op een strand, met een jongetje dat gekruld als een vis op zijn hoofd ligt. Is het een foto die gaat over verloren jeugd? De band tussen vader en zoon? Sassen werd zowel geprezen als verguisd vanwege haar Afrikaanse werk, dat deels geïnspireerd is op haar vroegste jeugdherinneringen: van haar tweede tot haar vijfde woonde ze met haar ouders in een dorp in Kenia. Omdat haar modellen niet in de lens kijken, zo luidt de kritiek, zou ze mensen als marionetten gebruiken zonder hun individualiteit te laten zien.
Zelf ziet ze dat anders. Ze is geen documentairefotograaf, maar creëert haar eigen beelden. De lichamen daarin worden inderdaad door haar geregisseerd en vaak zijn de gezichten onzichtbaar of is de blik afgewend. ‘Door die abstractie wordt het beeld universeler en kunnen we ons daarmee meer vereenzelvigen, denk ik,’ zei Sassen in Financieel Dagblad. De fotograaf is vandaag te gast in Kunststof en zal daar onder meer praten over de grote tentoonstelling Phosphor – Art and Fasion (1990-2023) die van start ging in Maison Européenne de la Photographie (Parijs) en nu te zien is in Foam Amsterdam. ‘Als kind vond ik de droomwereld net zo echt en belangrijk als de wakende wereld,’vertelde Sassen aan de Volkskrant. ‘Nog steeds doe ik vaak slapend ideeën op; als ik wakker word, maak ik snel een schetsje.’ Dat leidt vaak tot beelden die ze zelf ook niet echt begrijpt, zei ze in hetzelfde interview. Maar dat is voor Sassen, die haar intuïtie volgt in haar werk, helemaal geen probleem. ‘Ik vind het interessant als mensen in verwarring worden gebracht,’ zei ze tegen FD. ‘Dat ze de foto’s niet helemaal begrijpen doordat ze daarvoor net te weinig informatie hebben. Net als bij een gedicht, dan moet je ook vaak tussen de regels door lezen.’