VPRO Gids 17

27 april t/m 3 mei
Pagina 66 - ‘Radiopionier’

Radiopionier

Hans van Wetering ,

Hanso Idzerda verzorgde de allereerste radio-uitzending in Nederland. Veel voorspoed bracht zijn uitvinding hem niet. 

In Jekels jacht herhaalt Diederik Jekel de experimenten van roemruchte Nederlandse uitvinders en wetenschappers. Vandaag gaat een nieuwe serie vol even wonderlijke als invloedrijke uitvindingen van start. Jekel bouwt onder meer de elektrische auto na die Sibrandus Stratingh 200 jaar geleden ontwierp, hij meet de aarde met hetzelfde instrument dat Willebrord Snellius in 1615 gebruikte en zuivert bloed met een kunstnier zoals Willem Kolff in de Tweede Wereldoorlog.

In de eerste aflevering staat radiopionier Hanso Idzerda (1885-1944) centraal. Op 6 november 1919 verzorgde Idzerda vanuit een kleine radiostudio op de Beukstraat nr. 8 in Den Haag met zelfgebouwde apparatuur tussen acht en tien uur ’s avonds de allereerste publieke radio-uitzending in Nederland.

Een melodietje uit een speeldoosje (Die Dollarprinzessin, een operette van de Duitse componist Leo Fall), daar begon die eerste uitzending (en de uitzendingen die zouden volgen) mee: de eerste radiojingle die in Nederland te horen was. Idzerda’s daags ervoor in de Nieuwe Rotterdamsche Courant als Radio Soireé-Musicale aangekondigde programma was de eerste Nederlandse radio-uitzending, de geboorte van de Nederlandse omroep. Of het ook de allereerste (commerciële) uitzending ter wereld was, zoals wel is geschreven, staat lang niet vast.

Eerste of niet, veel voorspoed zou zijn uitvinding hem niet brengen. Vijf jaar na die eerste uitzending ging Idzerda failliet. Zijn bedrijf moest het ook hebben van de verkoop van ontvangsttoestellen, maar die werden te duur bevonden: de techneut Idzerda bleef investeren in de verbetering van de techniek en dreef zo de kosten op. Zijn zendvergunning werd ingetrokken. Hij voerde een octrooistrijd met Philips, die hij won, maar voor niets eigenlijk, want het octrooi werd datzelfde jaar nog opgeheven doordat hij er geen accijns over betaalde. In 1932 probeerde hij het opnieuw, met nachtelijke uitzendingen dit keer, en opnieuw ging hij failliet. Radiomaken werd hem verboden. In 1935 verkocht hij gedesillusioneerd zijn apparatuur. Hij ging een pension uitbaten (en bewonen) dat hij uit een erfenis van een oom verkreeg en raakte in de vergetelheid.

In november 1944 kwam er in de buurt van het huis een V2 neer. Nieuwsgierig als hij was ging Idzerda op zoek naar restanten. Toen hij door een Duitse patrouille werd opgepakt, had de uitvinder een deel van de raketkop bij zich. Het betekende zijn einde. De Duitsers hielden Idzerda voor een spion. Na een kort verhoor werd de radiopionier zonder enige vorm van proces geëxecuteerd en op een vlakbij gelegen landgoed provisorisch ter aarde besteld.