Al vanaf eind negentiende eeuw trainen Deense schoolkinderen wekelijks verplicht hun empathische spieren. Tijdens ‘Klassen Tid’ (‘klassentijd’) leren zij hun hart te luchten én open te stellen voor de gevoelens van hun klasgenoten. Een fantastisch initiatief, vinden veel leerkrachten. Want je zou pas goed kunnen samenwerken, mensen vertrouwen en relaties onderhouden als je ook empathisch bent. Als die voelhorens niet of minder goed ontwikkeld zijn, dan liggen vooroordelen, onbegrip en, in het ergste geval, geweld op de loer.
Wetenschapsprogramma Focus onderzoekt of meer empathie ook buiten het klaslokaal gedoe kan voorkomen. Aanleiding is de verbindingscampagne ‘Deel de duif’, een initiatief van vier Amsterdamse jongeren met een Joodse en islamitische achtergrond. Met het benadrukken van overeenkomsten in plaats van verschillen en het delen van de symbolische vredesduif hopen zij het conflict in Israël en Gaza tegen te gaan. Hebben zij volgens de wetenschap een kans van slagen?
Om deze vraag te beantwoorden, stort Focus-presentator Petra Grijzen zich onder andere op de hersenscan. Vaak wordt verondersteld dat spiegelneuronen een cruciale rol spelen bij empathie: deze worden geactiveerd als we emoties van anderen waarnemen. Maar hoe werken spiegelneuronen precies? Hebben veroordeelde tbs’ers spiegelneuronen? En zijn zij eigenlijk wel in staat om empathie te ervaren? Het antwoord blijkt verrassend.
Ook filosoof Ignaas Devisch, auteur van Het empathisch teveel (2017), biedt een frisse blik. Hij stelt dat op het niveau van de persoonlijke verhoudingen empathie wenselijk is, maar dat het geen wondermiddel is waarmee we alle maatschappelijke problemen kunnen oplossen. Sociaal beleid mag volgens hem niet afhangen van wispelturige, warme gevoelens: om gelijke behandeling en rechtvaardige verdeling te garanderen is juist een zekere onverschilligheid gewenst. En soms zelfs bittere noodzaak. Devisch pleit dan ook voor ‘koude solidariteit’. Is een koude spier ook te trainen? Luisteren naar deze aflevering van Focus vormt in ieder geval een degelijk begin.